اثر اسید جاسمونیک و اسید سالیسیلیک بر برخی آنتی اکسیدان ها، قند محلول و پراکسیداسیون لیپید در سرخارگل (Echinacea purpurea L.) در شرایط مزرعه ای

مهم ترین مشکلات در تجاری سازی گیاهانی که متابولیت های ثانویه از آنها استخراج می شود، میزان تولید در سطوح کم و تقاضای بالای صنعت برای این مولکول ها می باشد. سنتز شیمیایی این متابولیت ها معمولا پیچیده و پرهزینه است. در زراعت گیاهان دارویی اگر بتوانیم از طریق مدیریت زراعی مناسب و فرآوری صحیح به افزایش تولید متابولیت های ثانویه خاص و افزایش تولید دست یافت، بسیار حائز اهمیت است. امروزه محققین به منظور افزایش تولید متابولیت های ثانویه از الیسیتورهایی چون اسید جاسمونیک و اسید سالیسیلیک بهره می گیرند که می توانند گیاه را وادار به تغییرات فیزیولوژیک و مورفولوژیک در اندام هدف نمایند. الیسیتورها به عنوان ترکیبات پیام رسان کلیدی، از طریق القای پاسخ های دفاعی باعث بیوسنتز و انباشت متابولیت های ثانویه می شوند. تجمع متابولیت های ثانویه در گیاه عمدتا در واکنش به تنش ها یا مولکول های محرک رخ می دهد.
آزمایش حاضر در سال زراعی 1394-1395 در دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی شاهرود در سه تکرار و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 12 تیمار انجام شد. علت عدم اجرای آن به صورت فاکتوریل، یافتن بهترین ترکیب تیماری اسید جاسمونیک و اسید سالیسیلیک بود نه تحلیل ماهیت برهمکنش آنها (29). تیمارهای آزمایشی شامل محلول پاشی با اسید جاسمونیک با چهار غلظت (0، 5 20 و 50 میکرومولار)، اسید سالیسیلیک با سه غلظت (0، 5/0 و 1 میلی مولار) و محلول پاشی هر دوی آن ها با فاصله زمانی 10 روز از زمان ورود به فاز زایشی شروع و در سه نوبت تکرار گردید. علت استفاده از فاصله زمانی 10 روز این بود که مدت اثرگذاری اسید جاسمونیک تنها 8 الی 10 روز می باشد و امکان دارد که استفاده همزمان آنها اثر آنتاگونیستی در گیاه ایجاد نماید. در مطالعه حاضر نقش اسید جاسمونیک و اسید سالیسیلیک در افزایش تولید متابولیت های ثانویه از طریق اندازه گیری غلظت پراکسید هیدروژن، پراکسیداسیون لیپید، قند محلول و آنتی اکسیدان ها از جمله فنل ها، فلانویید، آنتوسیانین، اسید آسکوربیک و کارتنویید صورت گرفت.
نتایج تجزیه واریانس داده ها نشان داد که غلظت های مختلف اسید جاسمونیک و اسید سالیسیلیک و نیز استفاده با هم آن ها با فاصله زمانی زمانی 10 روز بر صفات اندازه گیری شده اثرگذار (با اطمینان 99 درصد) بوده است. در اغلب تیمارها، غلظت فنل ها، فلانویید، آنتوسیانین، اسید آسکوربیک و کارتنویید بیشتر از شاهد شد. بیشترین میزان اسید آسکوربیک در تیمار پنج میکرومولار اسید جاسمونیک با میانگین 604/4 میکروگرم بر گرم بافت تر مشاهده شد که 6/1 برابر شاهد بود. بیشترین میزان فنل در تیمار نیم میلی مولار اسید سالیسیلیک و تیمار یک میلی مولار اسید سالیسیلیک و 20 میکرومولار اسید جاسمونیک با میانگین 957/10 و تیمار 20 میکرومولار اسید جاسمونیک و یک میلی مولار اسید سالیسیلیک 669/10 میلی گرم بر گرم وزن تر و کمترین میزان در تیمار شاهد با میانگین 974/2 میلی گرم بر گرم وزن تر مشاهده گردید.
نتایج این پژوهش نشان داد که محلول پاشی با اسید جاسمونیک و اسید
سالیسیلیک توانست تولید و تجمع متابولیت ثانویه راتحریک کند. محلول پاشی سبب افزایش غلظت آنتی اکسیدان ها در اغلب تیمار ها شد که با توجه به آنتی اکسیدان هدف، می توان از غلظت مناسب آن استفاده نمود. . با توجه به اینکه فنل از مهمترین متابولیت ها ی سرخارگل می باشد و تیمار نیم میلی مولار اسید سالیسیلیک سبب افزایش میزان فنل گردید، استفاده از این ماده در سرخارگل می تواند بسیار حائز اهمیت باشد به ویژه اینکه ماده ای ارزان و در دسترس است. همچنین افزایش غلظت این ترکیبات آنتی اکسیدانی سبب پالایش گونه های فعال اکسیژن، به تاخیر انداختن پراکسیداسیون لیپید، افزایش میزان کلروفیل a و b (داده ها ارائه نشد)، طولانی شدن دوره سبزینگی گیاه، افزایش تعداد گل، افزایش وزن خشک برگ و گل (داده ها ارائه نشد) گیاه گردید.