روزه عاشورا در دو سده نخست هجری (دسته بندی و گونه شناسی روایات)

روزه عاشورا از آیینهای معمول اهل سنت است؛ وانگهی، روایتها درباره خاستگاه و احکامش متهافت به نظر می رسند. فقی هان عامه با تلاش برای جمع میان روایات خویش در این باره، سرانجام به استحباب این آیین حکم کرده اند. شیعیان نیز، که روایات پنج امام نخست رویکردی مثبت به آیین دارد، بر پایه روایات ائمه متاخر به کراهیت یا حرمتش فتوا داده، و آن را برساخته امویان برای عید گرفتن در ایام شهادت امام حسین (ع) شناسانده اند. محقق معاصر سلیمان باشیر نیز در عین نفی ارتباط این رسم به آن شهادت، نقش امویان را در شکل گیری این آیین موثر می انگارد. مطالعه پیش رو مروری است انتقادی بر آراء یادشده، بر پایه اعتقاد به امکان جمع میان این روایتها با پذیرش فرضیه ای جدید: چون عمر خلیفه دوم به پیشنهاد علی (ع) خواست مبدا تاریخ اسلامی را بر پایه هجرت نبوی بگذارد، این آیین هم برای بازنمایی اهمیت واقعه هجرت نبوی در قالبی نمادین ترویج شد و در نسلهای بعد نیز، شاگردان این دو اصلی ترین کسان بودند که به ترویجش همت گماشتند؛ گرچه با تغییر ماه آغازین سال از ربیع الاول به محرم، وقوع هجرت نبوی در عاشورا از یاد رفت و شهادت حسین (ع) در عاشوراء نیز، به ابهامها درباره خاستگاه این روزه و اسباب ترویج آن توسط امامان متقدم شیعه (ع) افزود.