ارزیابی تراس های مسیر کنونی رودخانه زاینده رود با استفاده از شاخص تکامل خاک رخ هاردن (PDI)

یکی از مهم ترین اهداف علم خاک شناسی بررسی و شناخت تغییر و تحول محیط سطحی زمین در گذشته و استفاده از الگوی کشف شده برای پیش بینی تغییر و تحولات محیطی در آینده، به منظور بهبود مدیریت سرزمین است. از این رو و به منظور درک چگونگی تکوین و تکامل اراضی دشت آبرفتی رودخانه زاینده رود، پژوهش پیش رو در بخشی از اراضی مسیر کنونی رودخانه در مقیاس مطالعاتی نیمه تفضیلی طراحی شد.
سطوح زمین ریختی با استفاده از تفسیر استریوسکوپی عکس های هوایی با مقیاس 1:20000 و بر اساس سیستم طبقه بندی سلسله مراتبی زینک تعیین شدند. تعداد 48 خاک رخ با فواصل 1 کیلومتر در یک کیلومتر براساس شیوه رایج مطالعات نیمه تفصیلی خاک و طبق الگوی نمونه برداری شبکه ای منظم در واحد های زمین ریختی تفکیک شده، حفر گردید. بر اساس نتایج آزمایشگاهی، رده بندی خاک ها مطابق با کلید رده بندی آمریکایی(2014) نهایی شد. درجه تکامل خاک ها طبق شاخص تکامل خاک رخ هاردن (PDI) برای هشت خاک رخ شاهد مورد بررسی قرار گرفت.
طبق مطالعات پیشین، مسیر رودخانه زاینده رود در طول زمان جریان آن، یک مسیر واحد و تعداد تراس های مربوطه در دشت زاینده رود تنها سه مورد فرض می شد. در آخرین پژوهش انجام شده، مشخص شد که رودخانه زاینده رود در طول زمان، سه مسیر جداگانه را طی نموده است. اما تا کنون هیچگونه مطالعه ای پیرامون تفکیک تراس های آن در مسیرهای سه گانه انجام نشده است. در این پژوهش، تفسیر استریوسکوپی عکس های هوایی و بازدیدهای صحرایی نشان داد که مسیر کنونی رودخانه زاینده رود خود شامل یک مجموعه با سه تراس است که هر یک از این سه تراس نیز شامل زیرتراس هایی می باشند. همچنین بررسی های صحرایی و آزمایشگاهی نشان داد که 48 خاک رخ حفرشده در این پژوهش در قالب چهار تحت رده argids، calcids، cambids و orthents قرار دارند که در نهایت شامل هشت فامیل خاک متفاوت شده اند. خاک رخ های مذکور بر اساس حضور، عدم حضور و عمق و سایر ویژگی های ژئومورفیک افق های مشخصه آرجیلیک، کلسیک و کمبیک متفاوت بوده و بر اساس مقادیر محاسبه شده شاخص PDI، برای خاک رخ های شاهد درجه تکامل آنها مشخص شده و به اثبات رسید.
نتایج نشان داد که پوشش خاکی در سطح سه تراس مسیر کنونی رودخانه زاینده رود، دارای تنوعی بیش تر از آن چه پیش از این گزارش شده، می باشد و این تنوع نشان دهنده تفاوت در سن تراس های مذکور است. مطالعات خاک شناسی نیز مشخص کرد که خاک های تراس اول مجموعه مسیر کنونی رودخانه، دارای بیشترین مقدار PDI و تکامل نسبت به خاک های دو تراس دیگر می باشند. در پوشش خاکی تراس اول وجود افق های مشخصه آرجیلیک و کلسیک موید این نتیجه است. از سوی دیگر خاک های موجود در تراس دوم نیز نسبت به خاک های تراس اول میزان شاخص PDI و درجه تکامل کم تر و نسبت به خاک های مربوط به تراس سوم درجه تکامل بیش تری داشتند. بنابراین می توان نتیجه گیری کرد که اراضی آبرفتی رودخانه ای در مسیر کنونی زاینده رود مستقلا دارای سه تراس سنی متفاوت هستند؛ در حقیقت تراس های سه گانه خود شامل چند تراس حد واسط می باشند. از نتایج این مطالعه می توان پیش بینی نمود که تعدادی تراس در مسیرهای قبلی رودخانه وجود دارد که برای اثبات آن ها احتیاج به تحقیق بیشتری است.