پیگیری برهان تجرد مشا بر علم الهی در آثار عقلی علامه حلی

علم الهی یکی از موضوعات مهم الهیاتی از زمان های دور است. یکی از دلایل فیلسوفان مشا بر علم خداوند به خود و مخلوقات، تجرد اوست. به نظر آنان آنچه مانع پیدایش علم می شود ماده است و خداوند به دلیل مجرد بودنش، به خود و غیرخود عالم است. حکیمان مسلمان همچون فارابی و بوعلی، این برهان را از آثار فیلسوفان مشایی یونان وام گرفته و در آثار خود نقل کرده اند. ازآن به بعد، دیگر فیلسوفان و متکلمان مسلمان نیز درباره این برهان بحث کرده اند. متکلمان بیشتر با نگرش انتقادی به این برهان نگریسته اند.
خواجه طوسی در بیانی کوتاه در کتاب تجریدالاعتقاد به این برهان اشاره کرده و علامه حلی در شرحش بر تجرید، گسترده تر به آن پرداخته است. در این برهان، با صغرا قرار گرفتن تجرد خداوند، عاقلیت هر موجود مجردی کبرا قرار می گیرد و عاقلیت و عالمیت خداوند به دست می آید. علامه در پایان سخن، بحث بیشتر را به کتاب های عقلی خود ارجاع می دهد.
در این نوشته می خواهیم با پیشینه یابی این برهان در تاریخ عقل بشری، ردپای آن را در آثار عقلی حلی پی بگیریم، تقریرهای فلسفی این برهان را نشان دهیم و تشابه و تفاوت آن ها را واکاوی کنیم. همچنین دیدگاه علامه را در هریک از این آثار از نظر می گذرانیم و دیدگاه نهایی شان را روشن می کنیم.