نقش بازی بزرگ بر شکنندگی تعاملات خارجی دولت قاجار (مطالعه موردی: افغانستان؛ 1856- 1794م.)

تعاملات خارجی ایران عصر قاجار، یکی از مقولات بحث برانگیز است. در این دوره و برای نخستین بار، ایران به عرصه سیاست بین الملل در قالب بازی بزرگ راه یافت. در پی آن، تعاملات سازنده و شکننده خارجی دولت های قاجار در سطوح خرد و کلان از این فضا سخت متاثر شد. در سطح خرد، تعاملات قاجاریه با افغانستان را می توان در دایره رقابت های بازی بزرگ قرن هجدهم و نوزدهم بریتانیا و روسیه بررسی کرد. به سبب اهمیت و نقش آفرینی ژئوپلیتیکی ایران در بازی بزرگ و تبدیل افغانستان به بحرانی مستمر برای دولت های قاجار، در نوشته حاضر، با الهام از نظریه بازی ها و روش توصیفی- تاریخی کوشش شده است تا به این پرسش پاسخ داده شود که رقابت های بریتانیا و روسیه در قالب بازی بزرگ، تا چه حد بر شکنندگی تعاملات دولت های قاجاریه با افغانستان در سال های 1856- 1794م. تاثیر داشت؟ فرضیه پژوهش، یکی از دلایل اصلی تیرگی و شکنندگی تعاملات دولت های قاجار با افغانستان را ناشی از کارشکنی ها، دسائس، تهدیدات و فشارهای بریتانیا و روسیه در بازی بزرگ قلمداد کرده است. مستندات این ادعا عبارت اند از: 1. رقابت های سیاسی، امنیتی و اقتصادی بریتانیا و روسیه در ایران، افغانستان و آسیای مرکزی؛ 2. وقوع جنگ های ایران و روسیه (قفقازیه)؛ 3. انعقاد پیمان های سیاسی بریتانیا با دولت های قاجار علیه حکام افغانستان؛ 4. نقش بریتانیا در به راه انداختن جنگ های ایران- افغانستان و 5. استقلال سیاسی افغانستان از ایران.