شیوه های کارآمد نظارت اجتماعی و زمینه های آن در نهج البلاغه

اهمیت نظارت اجتماعی به منظور جلو گیری از انحراف افراد و گروه ها در جامعة اسلامی، با توجه به توصیه های موجود در متون دینی و تنوع طرق آن، اعم از نظارت الهی، فردی، سازمانی و همگانی روشن می گردد. بخشی از نظارت همگانی که برخاسته از مسئولیت آحاد جامعه در قبال یکدیگر است، در قالب دو فریضة «امر به معروف و نهی از منکر» تبلور می یابد. به رغم اهمیت بحث و تلاش فراوان در این زمینه، به نظر می رسد امر به معروف و نهی از منکر به طرق فقهی و سنتی تاثیر لازم و کافی را بخصوص در میان نسل جوان ندارد. ازاین رو، این پژوهش با توجه به آموزه های نهج البلاغه، به دنبال یافتن شیوه هایی بدیع و کارآمد در نظارت اجتماعی، در کنار امر به معروف و نهی از منکر به مفهوم فقهی آن است که البته آثار و نتایج مورد انتظار از امر به معروف و نهی از منکر را نیز با خود دارد. با واکاوی در نهج البلاغه درمی یابیم، علاوه بر امر و نهی مستقیم به عنوان یکی از شیوه های نظارت اجتماعی، امام علیه السلام به شکل غیرمستقیم، افراد را به خوبی ها دعوت و از بدی ها منع می کند. روش غیرمستقیم بر اساس زمان، مکان، و مخاطب، به انحای مختلف ترغیب، توبیخ، دعا، نفرین، ابراز شگفتی، بیان پرسش، موعظه و… توسط امام علی علیه السلام استفاده شده است. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی، شیوه های مختلف نظارت و کنترل اجتماعی را در نهج البلاغه بررسی کرده است.