بررسی نظریه های صدق و کذب در حوزه زبانشناسی بر محور آیه نخست سوره منافقون

در حوزه زبان ‍ شناسی نظریه‏های پرشماری در تعریف صدق و کذب جریان داشته است. اندیشمندان مسلمان نیز در حوزه‏های مختلف علمی بدین امر همت گماشته‏اند. آنان دو ملاک برای صدق و کذب در نظر داشته‏اند، مطابقت یا مطابقت نداشتن با واقع خارجی و مطابقت یا مطابقت نداشتن با باور خبردهنده. با توجه بدین دو ملاک چهار نظریه پدید آمده است: نظریه مطابقت، دیدگاه نظام، دیدگاه جاحظ و نظریه صدق و کذب فعلی و فاعلی. پیروان هر چهار نظریه به آیه نخست سوره منافقون استناد کرده‏اند. در این آیه از سویی منافقان به پیامبری پیامبر اکرم شهادت داده‏اند و از سویی دیگر خداوند بر دروغگوبودن منافقان شهادت داده است. بررسی بیشتر مفاد این آیه و البته در نظر گرفتن برخی از آیات وارد در این موضوع، به برتری دیدگاه چهارم می‏انجامد. مطابقت و مطابقت نداشتن با واقع عینی، صدق و کذب فعلی (خبری) است و مطابقت و مطابقت نداشتن با باور خبردهنده صدق و کذب فاعلی (مخبری) است. تفکیک بین دو حیثیت فعلی و فاعلی در صدق و کذب نتایج توجهبرانگیزی را در تفسیر آیات قرآن در پی خواهد داشت.