بررسی تطبیقی علل اقتصادی سقوط حکومت های صفویه و مغولان کبیر هند

سقوط حکومت‎های صفویه و مغولان کبیر هند، ریشه در عواملی پیچیده و چندجانبه داشت و نمی توان یک یا حتی چند عامل خاص را برای آن برشمرد؛ اما به نظر می رسد مولفه «اقتصاد» ، نقش تعیین کننده ای در آن ایفا کرده است. این نوشتار، با بهره گیری از روش مقایسه، عوامل اقتصادی سقوط این دو دولت را واکاویده و کوشیده است موارد همسان و ناهمسان آن را به دست آورد. مهم ترین عوامل اقتصادی همسان در سقوط دو دولت را می توان در این محورها بیان کرد: افزایش مالیات های کمرشکن، سقوط بازرگانی داخلی، عدم رسیدگی به وضع معیشتی مردم و نارضایتی دهقانان و روستاییان، هزینه کردهای مسرفانه و گزاف دربار و در نتیجه افول ارزش سکه و افزایش قیمت کالاها، به ویژه ارزاق عمومی. سنت جاگیر در هند و تبدیل اراضی به خاصه در ایران. این عوامل، به ترتیب در زمره عوامل اختصاصی سقوط دو دولت مغولان هند و صفویه شایسته ذکر است