ارزیابی دورکنندگی اسانس کاکوتی بر خون خواری آنوفل ماکولی پنیس در شهرستان زنجان

آنوفل ماکولی پنیس یکی از گونه های مهم پشه ها است که با گزش و انتقال بیماری ها مسایل زیادی را در دنیا به وجود آورده است. کاربرد حشره کش ها و دور کننده های مصنوعی (DEET) رایج ترین شیوه کنترل آن است، ولی کاربرد مداوم این ترکیبات باعث آلودگی محیط و توسعه مقاومت به این ترکیبات می شود. هدف از این مطالعه ارزیابی تاثیر اسانس کاکوتی بر دور سازی این آنوفل و معرفی ترکیب دور کننده ی موثر و جایگزین برDEET بود. بخش های هوایی گیاه کاکوتی (Ziziphora tenuior) از شهرستان زنجان جمع آوری و در سایه خشک شد. اسانس پودر کاکوتی با روش هیدرودیستیلاسیون استخراج و اجزای آن با روش گاز-کروماتوگرافی تعیین و رقت های سریالی از اسانس کاکوتی و DEET تهیه شد. نمونه های پشه بالغ آنوفل ماکولیپنیس (Anopheles maculipennis) از داخل اماکن شهرستان زنجان صید و در شرایط آزمایشگاهی نگهداری شد. بازوی داوطلبان با مقادیر مختلف اسانس و DEET آغشته شد و آنوفل های ماده خون نخورده در تماس با آنها قرار گرفت. زیست سنجی آزمایشگاهی به صورت یک سوکور با 9 داوطلب انجام شد و در آن میزان و طول دوره ی دور کنندگی محاسبه گردید. تیمول، ژرانیول و کارواکرول اجزای اصلی اسانس کاکوتی بودند و و به ترتیب 36، 11 و 5 درصد از اسانس را تشکیل می دادند. دوز دورکنندگی 50 و 90 درصد این اسانس بر آنوفل ماکولی پنیس به ترتیب 7/1 و 67/3 میلی گرم بر سانتی مترمربع برآورد شد. غلظت 30 درصد اسانس تا 240 دقیقه مانع از گزش های آنوفل شد. میزان دور کنندگی اسانس در دوزهای بالای 2 میلی گرم بر سانتی متر مربع مشابه DEET ، ولی در دوزهای کمتر
از 1 میلی گرم بر سانتی متر مربع با DEET متفاوت بود. غلظت 30 درصد اسانس کاکوتی همانند DEET بر آنوفل ماکولی پنیس دورکننده بوده و به مدت240 دقیقه مانع از گزش این آنوفل می شود. جهت افزایش کارایی این اسانس می توان سینرژیست هایی چون وانیل 5 درصد به آن افزود. همچنین مطالعات الکتروفیزیولوژیک، می تواند نشان دهنده ی نحوه ی تاثیر تیمول و کارواکرول در سطح مولکولی باشد.