پژوهشی بر آرایه های هندسی موجود در نگاره های هفت اورنگ ابراهیم میرزا

نقوش تزئینی در هنرهای اسلامی ازجمله معماری، کتاب آرایی و نگارگری کاربرد دارند. در نگارگری ایرانی شاهد بروز عناصر تزئینی به عنوان عوامل تکمیلی طرح هستیم. این عناصر جایگاه مهمی در ارتقای شکوه و جلوه بصری نقاشی ایرانی دارند. حضور آرایه های تزئینی برای منقش ساختن سطوح، به ویژه در نگارگری دوره تیموری و صفوی متداول بوده است. از نسخه های مصور ممتاز دوره صفوی، می توان به هفت اورنگ جامی موزه فریر واشنگتن که در کارگاه سلطنتی ابراهیم میرزای صفوی تدوین و مصور شده، اشاره کرد. این نسخه، سرشار از آرایه ها و نقوش تزئینی است. از شاخص ترین نقوش تزئینی آن می توان به گره های هندسی اشاره کرد که در بیشتر سطوح نگاره های آن به چشم می خورند. این مقاله باهدف معرفی و شناخت تزئینات هندسی نگاره های هفت اورنگ ابراهیم میرزا، آنالیز خطی و ارائه تقسیم بندی این آرایه ها، نحوه‏ی کاربرد آن ها در بخش های مختلف از حیث نوع و تکنیک انجام شده است. روش یافته اندوزی با استناد به منابع مکتوب صورت گرفته است که به روش تحلیلی- تطبیقی، به بررسی داده های به دست آمده از نمونه های مطالعاتی می پردازد. بر این مبنا پرسش های زیر مطرح است؛
- گره های هندسی موجود در نگاره های هفت اورنگ جامی چه ویژگی هایی دارند؟
- کاربرد و شیوه های اجرایی گره هندسی در نگاره های هفت اورنگ جامی چگونه است؟
نتایج حاصل از بررسی نگاره های هفت اورنگ ابراهیم میرزا، حاکی از آن است که کاربرد نقوش هندسی در قالب های کاشی کاری، آجرکاری و گره چینی چوبی نمود بیشتری داشته و بیشترین گره ها، گره هایی بر پایه عدد مبنای شش و هشت است. این گره ها غالبا در سطوح ایوان، کف و دیوارهای جانبی بنا و همچنین در قالب گره چینی و به عنوان حفاظ باغ، در و پنجره استفاده شده است.