تاملی بر نقش تماشگر در فرآیند اجرای تئاتر

تئاتر تجربی بدون شک یکی از جریان های تاثیرگذار در روند تکامل تئاتر جهان است و پیدایش شیوه های اجرایی برخاسته از آن، الگوی بسیاری از گروه های پیشروی تئاترمعاصر محسوب می شود. پیشگامان این نوع از تئاتر توانسته اند استقلال خود را در شیوه ی اجرا حفظ کرده و در خلق آثار بی نظیری، هم چنان تا به امروز موثر واقع شوند.
از ابتدای قرن بیستم توجه به تماشاگر، به عنوان یکی از ارکان اساسی تئاتر، مهم ترین دغدغه ی کارگردانان مولف تئاتر بوده است. با گذشت سال ها و با پیدایش شکل های متنوع تر از تئاتر آلترناتیو [1] ، نحوه ی طراحی مشارکت تماشاگر، شاکله ی اصلی ساختمان اجرا را تشکیل می داده است؛ به طوری که توجه تئوری پردازان جهان را نیز جلب کرده و تغییراتی اساسی در این زمینه به وجود آورده اند.
پژوهشگر که نیاز پرداختن به این موضوع را در این مقطع احساس کرده، در این پژوهش به بررسی شکل گیری رابطه ی تماشاگر با اجرا در یک فرآیند می پردازد. ابتدا به تعریف واژه ی تماشا و رخداد تماشاکردن پرداخته و سپس ریشه ها و خاستگاه های آیینی آن را مورد تحلیل و بررسی قرار می دهد. هم چنین در پایان، بنا بر میزان تاثیرگذاری چند کارگردان برجسته که در این زمینه فعالیت کرده و تماشاگر را به عنوان نقطه عطف تئاتر خود مورد توجه قرار داده اند، معرفی و شیوه های اجرایی شان بررسی می شود. تماشاگر به مثابه عنصر جدایی ناپذیر از تئاتر در تعاملی بی واسطه با اجرا قرار گرفته و با توجه به شیوه ی اجرا، سطح و شکل مشارکت (ذهنی، فیزیکی) خود با اجرا را تعیین می کند.