تاریخ کلام امامیه در ماوراء النهر تا قرن پنجم هجری

تاریخ کلام امامیه از مباحثی است که نیازمند مطالعات جدی و پژوهش های روشمند است. در طول تاریخ تشیع برخی مناطق جغرافیایی که محل تجمع توده های شیعی بوده، زمینه تشکیل حوزه های علمی قدرتمند و تاثیرگذاری را فراهم آورده است. در این میان، راجع به حوزه ماوراء النهر (بخشی از آسیای میانه) ، که مناطق گسترده ای را نیز در بر دارد، هنوز بررسی جامعی نشده است. از جمله مطالب ضروری درباره این منطقه جغرافیایی، شخصیت های برجسته کلامی و نیز گونه شناسی آثار ایشان، ردیابی جریان های فکری راه یافته از مکاتب دیگر به این حوزه و نحوه تعامل ایشان با دیگر مکاتب کلامی و در پایان علل رکود و از بین رفتن این مدرسه کلامی است، که در این نوشتار به روش توصیفی تحلیلی درباره آن سخن گفته ایم. حوزه ماوراء النهر از سه جریان فکری مدرسه کوفه، قم و بغداد اثرپذیری داشته و بیشترین اثرپذیری آن از جریان فکری مکتب قم بوده است، با این تفاوت که مشایخ ماوراء النهر همانند مشایخ مکتب قم نبوده و نقل روایت از گروه متهمان به غلوی را که مامون در حدیث بودند، جایز می دانستند.