بررسی و نقد تاثیرپذیری عقلگرایی زیدیه از معتزله

پژوهش حاضر در پی آن است تا با بهره مندی از منابع علمی معتبر، ریشه های پنداری تاثیر پذیری اندیشه عقل گرایانه زیدیه از معتزله واکاوی ، نقد و بررسی کند و این پرسش که آیا عقل گرایی زیدیه متاثر از اندیشه فکری معتزله است و این که چرا بسیاری بر این باورند زیدیه تحت تاثیر اندیشه فکری معتزله قرار گرفته و معتقد به اصول پنج گانه آنان هستند ، پاسخی ارائه کند و ضمن رد دلایل ارائه شده ، نشان دهد که - برخلاف دیدگاه موجود و غالب - نگاه عقل گرایانه زیدیه ، متاثر از اندیشه نظری معتزله نیست. هرچند زیدیه در «کلام» همانند معتزله به «عقل» تمسک می کند ، لیکن همانند شیعه امامیه که عقل گرایایی آن بر گرفته از سیره ائمه معصومین (ع) است در کنار استدلال به برهان عقلی ، مستندات نقلی را هم مورد استناد و استدلال قرارمی دهد و این به معنای نفی این که زیدیه از جمله فرقی هستند که به عقل و عقلانیت توجه ویژه دارند، نیست و در همین راستا به چگونگی سود جستن و بهره گیری زیدیه از عقل پرداخته شد. تازه های تحقیق با توجه به مباحث پیش گفته شده و نقد و بررسی علل و ریشه های پنداری تاثیرپذیری زیدیه از معتزله در عقل گرایی، و نگاهی به مواردی از استدلال عقلی می توان چنین نتیجه گرفت که: عقل حقیقت نورانی و موجودی ملکوتی است که خداوند آن را به عنوان رسول باطنی در وجود انسان به ودیعت گذاشته است. قرآن کریم در مواردی فراوان و پیامبر خاتم J و ائمه معصومین%بسیار زیاد به تمجید و ستایش از عقل و تشویق به بهره مندی از عقل تاکید نموده اند، از این رو عقل گرایی را می توان به امامیه و حتی ائمه اطهار3نیز نسبت داد. و زیدیه در اندیشه کلامی همانند معتزله به عقل تمسک می جوستند، لیکن همانند امامیه حتی در آن بخش از مباحث کلام که تنها عقل به آن راه دارد و با عقل قابل استدلال می باشد و به عقل تمسک می کنند نیز از نقل یعنی آیات و روایات هم به عنوان موید حکم عقل استشهاد می کنند و در سایر موارد در کنار استدلال به برهان عقلی، به مستندات نقلی هم توجه داشته و به آن استناد و استلال می کنند و بدین جهت استدلال خود را محکم تر می سازند که به مواردی از آن اشاره شد. از این رو می توان گفت: زیدیه پیش از این که متاثر از نگاه عقل گرایانه معتزله باشد؛ متاثر از اندیشه عقل گرایانه شیعه بودند. و بر اساس نگاه شیعه به عقل به عنوان رسول باطنی از آن در کنار شرع استفاده می کردند، سایر رهبران زیدیه پس از ایشان همین مسیر را رفتند. برخی از شاخه های زیدیه مانند سلیمانیه و صالحیه مسیر دیگری را طی می کردند و آرام آرام با عقل گرایی فاصله گرفته و به اهل حدیث و اهل تسنن روی آورده و حتی و به وهابیت گرایش پیدا کردند. همان گونه که در نوشته بیان شد موارد افتراق فراوانی میان زیدیه و معتزله در حوزه مباحث کلام و حتی میان معتزله بغداد و بصره وجود دارد، از آن جایی که مهم ترین کارکرد عقل، استدلال یا استنتاج است، بدین جهت معتزله در فهم دین از روش های استدلالی عقل پیروی می کردند. و زیدیه هم در مباحث نظری عقل گرا بودند، - البته نه همه شاخه های آن- بنابر این اتحاد افق فکری میان معتزله و زیدیه در فهم دین و هم سو بودن، بروز و ظهور داشت. و این به معنای تاثیر پذیری زیدیه از معتزله نمی باشد،