اصطلاح دیوانی «پروانه» در متون ادبی و تاریخی فارسی تا قرن هشتم

نظام حکومتی و تشکیلات اداری ایران در طی تاریخ تغییر کرده است. بعضی از مشاغل و مناصب و همچنین اصطلاحات دیوانی در دوره هایی متداول بوده و به تدریج ازمیان رفته است. چه بسا تعدادی از این واژه ها، تحول معنایی یافته اند و امروز تعریف و کاربرد دقیق بعضی از آنها برای ما ناشناخته است. گاه این واژه ها در متون ادبی و تاریخی فارسی آمده و نویسندگان و شاعران با آنها تعابیر و ترکیبات خیال انگیز ساخته اند. تحقیق درباره معنی اصلی چنین واژه هایی در متن های کهن و توجه به معانی ای که نویسندگان و شاعران از آنها اراده کرده اند، کمک می کند تا شناخت درست تر و دقیق تری از تشکیلات اداری گذشته پیدا کنیم. «پروانه» یکی از این واژه ها است که اصطلاحی دیوانی بوده و در فارسی و عربی به کاررفته و تحول معنایی یافته است. در مقاله حاضر، کاربرد اصطلاحی این واژه و تعابیر و ترکیبات وابسته به آن، در تعدادی از مهم‎ترین متون ادبی و تاریخی فارسی، تا قرن هشتم هجری قمری، بررسی شده و نگارنده از این طریق کوشیده است به معانی و جایگاه آن در دستگاه های حکومتی گذشته دست یابد. باتوجه به نتایج مقاله، این معانی عبارت اند از: حکم، اجازه، برات یا سند، مهر، پیک، خادم و حاجب.