سیر تطور فرهنگی منطقه ی قره داغ در خلال هزاره های ششم تاچهارم قبل از میلاد: براساس داده های بررسی هوراند*

ناحیه ی هوراند که در بخش شرقی شمال غرب ایران واقع شده، هرچند فرهنگ های مختلف پیش ازتاریخی را درخود جای داده، اما جایگاه توالی فرهنگی آن در گاهنگاری حوزه ی شمال غرب ایران چندان شناخته شده نیست. از آنجایی که این ناحیه به عنوان پل ارتباطی بین منتهی الیه شرقی و غربی در شمال غرب ایران محسوب می شود، می تواند نقش مهمی را در تبیین فرهنگ های هزاره ی ششم تا چهارم قبل از میلاد ایفا کند و گاهنگاری نسبتا جدیدی را ارائه دهد. برای دستیابی به گاهنگاری نسبی ناحیه ی مورد مطالعه و پی بردن به روند جریانات فرهنگی ناحیه ی قره داغ در دوره ی مس وسنگ، پرسش های ذیل مطرح گردید؛ 1- وضعیت توالی گاهنگاری این حوزه در دوره ی نوسنگی تا پایان مس وسنگ چگونه بوده است؟ فرضیه ی اصلی در ارتباط با این پرسش، وجود دوره های نوسنگی، دالما، پیزدلی و مس وسنگ جدید 2 و 3 در حوزه ی هوراند است. 2- تعاملات فرهنگی درون و برون منطقه ای در دوره های مورد نظر از چه ویژگی هایی برخوردار بوده است؟ در مقاله ی حاضر، تلاش بر این است که با مطالعه ی توصیفی-تحلیلی یافته های سفالی به وضعیت نسبتا روشنی از افق های فرهنگی و جدول گاهنگاری منطقه در دوره ی نوسنگی و مس وسنگ دست یافت. به عنوان نتیجه نهایی می توان وضعیت توالی فرهنگی و گاهنگاری در بخش شرقی شمال غرب ایران را بدین صورت ترسیم نمود: دوره ی انتقالی نوسنگی متاخر به مس وسنگ قدیم (5400-5000 ق. م.) ، مس وسنگ قدیم/دالما (5000-4500 ق. م.) ، مس وسنگ جدید 1/پیزدلی (4500-4200 ق. م.) و مس وسنگ جدید 2-3 (4200-3600/3700 ق. م.). بر این اساس در می یابیم که در این حوزه، توالی گاهنگاری بدون وقفه ای از اواخر دوره ی نوسنگی تا پایان دوره ی مس وسنگ جدید 2 و 3 جریان داشته است. به تدریج در طول هزاره ی چهارم در شمال و جنوب، فرهنگ مس وسنگ جدید 2 و 3 به دلیل گسترش فرهنگ کورا-ارس تحت تاثیر قرارگرفته و سرانجام پس از یک دوره ی همزیستی، فرهنگ کورا-ارس جایگزین این فرهنگ شده است.