زمینه ها و عوامل پیدایش تکفیر در میان مسلمانان و پی آمدهای آن در جهان اسلام

بی گمان، پدیده ی تکفیر، ریشه در بنیان های فکری جاهلیت دارد. این تفکر پس از رسوخ در تفکر مسلمانان و منابع دینی فقهی و کلامی، طرفدارانی یافت و به صورت نظریه و نگرش درآمد. شکل گیری آن بیشتر معلول گرایش های سیاسی حول محور خلافت پس از پیامبر (ص) بوده است. عوامل دیگری مانند گرایش های حدیثی صرف و دوری از دخالت دادن عقل و خردگرایی و دوری از محوریت علمی اهل بیت (علیهم السلام) و رفتارهای تکفیری امویان در جوانه زدن این اندیشه در اسلام موثر بوده است. در قرن چهارم، فرقه های گوناگون شیعی در افریقا مورد تکفیر واقع شده، به قتل رسیدند؛ تکفیر متقابل فرق اهل سنت، به ویژه در شافعیان با حنفیان، تا قرن هفتم با تکفیر همراه بود. افکار «ابن تیمیه» و طرفدارانش، فصلی جدید از تکفیر در مسلمانان به وجود آورد که دامنه ی آن، پی آمدهای خون باری برای مناطق اسلام داشته است. پیوند اندیشه ی تکفیر با پدیده ی استعمار، فصل پیچیده تر و پی آمد تخریب گسترده در جهان اسلام در پی داشته است. این مقاله، ضمن جریان شناسی تاریخی پدیده ی تکفیر، به پی آمدهای ناگوار آن با هدف روشنگری و چاره جویی می پردازد.