مطالعه موردپژوهانه مواجهه منطق ارسطویی در تحلیل احکام، خواص و قواعد استنتاجی مربوط به نسبت

توجه منطق دانان مسلمان به نسبت و ارائه تحلیل منطقی از احکام و خواص آن، و به کارگیری قواعد استنتاجی متضمن نسبت امری مسلم به نظر می رسد؛ اما رهیافت آنها در یک سطح نبوده است. منطق دانان در تبیین و تحلیل منطق ارسطویی به علت عدم توجه به تمایز بین قضایای متضمن نسبت و قضایای متضمن مفاهیم نفسی دچار نوعی ناسازگاری بوده اند؛ یعنی اگرچه ظاهرا منطق ارسطویی بر تحلیل موضوع محمولی از قضیه استوار است و احکام، خواص و قواعد نسبت تحت عنوان بخش مستقلی تعریف و تحلیل نشده اند، ولی بسیاری از مباحث منطقی بنحوی بر خواص و قواعد نسبت مبتنی است، اما به علت محصور بودن در ضوابط منطق ارسطویی، بحث از نسبت چندان تعمق نیافته است. لذا در منطق سنتی، قواعد استنتاجی مبتنی بر نسبت فدای این ناسازگاری شده است. براین اساس شکار مستقیم آراء و نظریات آنها دراین باره ممکن نیست. درواقع منطق ارسطویی در مواضعی با مشکل بحث از نسبت روبرو بوده، اما این رویارویی صریح نبوده است. از جمله آنها می توان از احکام و لوازم نسب اربعه، تحلیل و تبیین عکس مستوی سالبه کلی، تحلیل قیاس اقترانی حملی شکل اول، چاره جویی در قیاس مساوات، و تبیین ماخذ اول و ماخذ ثانی نام برد.