بررسی سیر تاریخی شکل‎گیری فروع جدید در فقه متقدم شیعه

یکی از مهم‎ترین دوره‎های تاریخ فقه شیعه، دوره پایان «فقه روایی» و آغاز «فقه تفریعی» است که تاثیر زیادی بر کلیت فقه شیعه به جا گذاشت. با شروع تفریعات جدید، فروع تازه‎ای به ابواب فقهی اضافه شدند که اصول جدیدی نیز با خود به همراه آوردند. اگرچه منشا پاره‎ای از این چارچوبهای جدید قابل تحلیل تاریخی است، اما بخش مهمی از تبعات و آثار این دوره تا به امروز ناآشکار مانده. از جمله آثار فقدان تحلیلی دقیق از شرایط این دوره جدید، ناتوانی در کشف عوامل پیدایش این فروع و عدم وجود نظامی فراگیر برای تحلیل آنهاست. یکی از مهم‎ترین مصادیق این پدیده، وضعیتی است که طی آن یک متغیر در یکی از ادوار فقه تفریعی به مباحث یک مساله، اضافه شده و بلافاصله ضمن ورود به اصل مساله، بر تمامی فروع آن تاثیر می‎گذارد و با گذر زمان، نه تنها از جمله ارکان مساله که خود یکی از اصول زیربنایی برای تخریج دیگر فروع و حتی مسائل ابواب دیگر می‎شود. در این نوشتار از طریق تحلیل اجزاء و سیر تکامل یک فرع فقهی از شکل‎گیری تا تکامل، این تحولات مورد بررسی قرار گرفته و تصویری از تبعات آن در فقه شیعه، عرضه می‎شود. این بررسی بر اساس بحث «وجوب نفقه زن بر شوهر» انجام می‎شود که با گذراندن تحولات دوره‎های مختلف، دچار پیچیدگی‎ها و تداخلاتی شده است که آن را به نمونه مناسبی برای بررسی این ضوابط نوپدید می‎نماید. با این بررسی، نقش سیر تاریخی فقه تفریعی و رویکرد اصحاب در شکل گرفتن این پیچیدگی و عوامل اصلی پیش آمدن ابهامات در چنین فروعی، روشن خواهد شد.