بهینه سازی ریزازدیادی گیاه دارویی تجاری استویا (Stevia rebaudiana) از طریق کشت درون شیشه ای ریزنمونه راس شاخه

استویا (Stevia rebaudiana) شیرین ترین گیاه جهان است که به عنوان جایگزین مناسب شکر برای درمان مشکلات ناشی از چاقی و دیابت موردتوجه قرار گرفته است ولی بذور آن به سختی جوانه زده و بسیاری از آنها به دلیل پدیده خودناسازگاری در هنگام شکل گیری غالبا پوک و عقیم هستند. همچنین، تکثیر از طرق بذر مانع تولید جمعیت همسان می شود. به همین دلیل، کشت بافت رهیافت مناسبی برای تکثیر سریع این گیاه می باشد. هدف از این پژوهش دست یافتن به روشی سریع و کارامد برای ریزازدیادی گیاه دارویی تجاری استویا و تکثیر انبوه کلون های آن در سطح وسیع است. این پژوهش در دو آزمایش جداگانه به اجرا در آمد. در آزمایش اول، ریزنمونه های راس شاخه روی محیط کشت MS غنی شده با غلظت های 5/0، 1، 5/1 و 2 میلی گرم در لیتر برای هر کدام از تنظیم کننده های رشد گیاهی IAA ، NAA، IBA، BAP، Kin و GA3 به عنوان تیمارهای منفرد به همراه تیمار شاهد (فاقد تنظیم کننده های رشد گیاهی) کشت شدند. آزمایش بر پایه ی طرح کاملا تصادفی با 4 تکرار انجام گرفت. آزمایش دوم بر اساس نتایج آزمایش اول طراحی گردید. بنابراین، در آزمایش دوم، ریزنمونه های راس شاخه روی محیط کشت MS غنی شده با BAP (0، 1، 2، 3 و 4 میلی گرم در لیتر) و Kin (0، 5/0، 1 و 5/1 میلی گرم در لیتر) کشت شدند. آزمایش به صورت فاکتوریل بر پایه ی طرح کاملا تصادفی با 3 تکرار انجام گرفت. در آزمایش ریشه زایی، ریز شاخه ها در دو محیط کشت MS و MS 1/2 حاوی غلظت های مختلف NAA (0، 5/0، 1 و 5/1 میلی گرم در لیتر) کشت شدند. این آزمایش همانند آزمایش دوم اجرا گردید. در تمامی آزمایشات، صفات 30 روز پس از کشت و نگهداری در اتاقک رشد اندازه گیری شدند. در نهایت، گیاهچه های ریشه دارشده در ابتدا به شرایط اتاقک رشد سازگار شدند و سپس به گلخانه منتقل شدند. در آزمایش اول اثر تنظیم کننده های رشد بر کلیه صفات معنی داری بود (P<0. 01) ، محیط کشت MS حاوی 5/1 میلی گرم در لیتر BAP موثرترین تیمار در بیشترین تعداد شاخه و تعداد میان گره (به ترتیب با میانگین 75/5 شاخه و 5/19 میانگره در بوته) بود و بیشترین طول شاخه مربوط به 2 میلی گرم در لیتر Kin و 5/1 و 2 میلی گرم در لیتر GA3 بود و بهترین تیمارهای کالوس دهی 5/1 میلی گرم در لیتر IBA، 5/1 و 2 میلی گرم در لیتر BAP بودند. در آزمایش دوم، برهمکنش BAP ×Kin بر کلیه صفات معنی داری بود. بیشترین میزان تکثیر شاخه و تعداد میان گره از محیط کشت MS غنی شده با 1 میلی گرم در لیتر BAP + 5/1 میلی گرم در لیتر Kin (به ترتیب با میانگین 67/17 شاخه و 67/38 میانگره در بوته) به دست آمد. تعداد شاخه ها در این تیمار بعد از یک ماه نگهداری مجدد در اتاقک کشت به طور قابل توجهی از 67/17 به 55 شاخه در بوته افزایش یافت. موثرترین پاسخ ریشه زایی به تعداد ریشه (با میانگین 55 ریشه در بوته) در محیط کشت MS 1/2 حاوی 5/1 میلی گرم در لیتر NAA مشاهده شد. حدود 92 درصد از گیاهچه های رشدیافته در شرایط درون شیشه ای به-طور موفقیت آمیزی با شرایط گلخانه سازگار شدند. در مجموع نتایج همانند مطالعات قبلی حاکی از واکنش مثبت و خوب گیاه استویا به کشت بافت است. محیط کشت MS غنی-شده با 1 میلی گرم در لیتر BAP + 5/1 میلی گرم در لیتر Kin برای پرآوری شاخه ریزنمونه راس شاخه استویا توصیه می شود و همچنین نگهداری ریزنمونه های کشت شده به مدت دو ماه در اتاقک رشد به طور چشمگیری تعداد شاخه ها را افزایش می دهد. در ریشه زایی نیز محیط کشت MS 1/2 حاوی 5/1 میلی گرم در لیتر NAA نتیجه بخش بود.