تذکره عبور و مرور در دوره قاجار و نقش آن در مناسبات بین المللی

با تشکیل دولت های مدرن و شکل گیری مرزهای نوین، همواره به منظور امنیت مرزها و روابط رسمی سیاسی، عبور و مرور افراد تحت قوانین خاص مرزی دولت ها صورت می گرفت. در ایران نیز، به دنبال تعریف مرزهای نوین جغرافیای سیاسی، گسترش روابط خارجی و آشنایی نخبگان سیاسی و روشنفکران با جریان مدرنیزاسیون، بحث احیای هویت ملی و ایرانی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت. در این جریان، برای تثبیت هویت ملی و تامین امنیت مرزهای نوین جغرافیای سیاسی (در قالب سرزمین) ، دولتمردان به تدوین قوانینی مبتنی بر اعمال محدودیت بر تردد افراد از مرزها در قالب ارائه صدور برگه عبور و مرور تحت عنوان تذکره عبور و مرور پرداختند. گرچه ارائه برگه عبور (باشبورت) پیش از این نیز در دستورالعمل مامورین سرحدات قرار داشت، اما در دوره ناصرالدین شاه و صدارت امیرکبیر در سال 1267ق. نخستین بار، قانون تذکره عبور و مرور به وزارت امور خارجه ابلاغ و در پی آن اداره تذکره تاسیس شد. بنابراین، دوره ناصری و صدارت امیرکبیر را می توان نقطه عطفی در جریان صدور تذکره های رسمی در نظر گرفت. بررسی چگونگی روند صدور تذکره عبور و مرور رسمی در دوره قاجار تا پایان این دوره، موضوع اصلی مقاله حاضر است و هدف، بررسی تاریخچه برگه عبور در سفرنامه های تاریخی و چگونگی روند صدور تذکره عبور تا پایان دوره قاجار بر اساس روش توصیفی است.