گونه شناسی ساباط های بافت تاریخی نایین

ساباط از عناصر معمارانه ی فضاهای شهری ایران است که هنوز در گذرهای بسیاری از شهرهای تاریخی، مانند نایین یافت می شود. براساس بررسی های صورت گرفته، تاکنون پژوهشی که به مطالعه ی ساباط های بافت تاریخی نایین و به خصوص تحلیل های گونه شناسانه ی این عناصر ارزشمند پرداخته باشد، انجام نگرفته است؛ لذا پژوهش حاضر برای نخستین بار به شناخت و بررسی و گونه شناسی ساباط های این شهر می پردازد. بدین منظور ابتدا نظریه های موجود در گفتمان گونه شناسی بررسی و نظریه ی معماریان که گونه را شمایی چند بعدی مرکب از اندام های کالبدی و طرح واره های عجین شده با اندام ها می داند، مناسب تشخیص داده شد. بر این اساس پژوهش حاضر 15ساباط بافت تاریخی نایین را مطالعه نموده و سعی خواهد کرد گونه بندی مناسبی براساس این نظریه ارائه دهد. روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای-میدانی به همراه مصاحبه های عمیق و روش تحقیق، کیفی با رویکرد تحلیلی -توصیفی است. ساخت ساباط بر روی گذر به خلق فضا و کاربردی نمودن سطح بالای گذر می انجامد و این فضای ایجاد شده در تراز بالای گذر توسط ساباط، محدود به مالک دو بدنه ی گذر و در نتیجه متعلق به دو ملکی است که در دو سوی گذر واقع شده اند. یافته های گونه شناسانه حاکی از دو گونه ی ساباط است؛ گونه ی اول، با بیشترین درصد فراوانی، بدون فضاهای معماری و فقط پوشاننده ی گذر، می باشد. ساباط های گونه ی دوم، گرچه همگی دارای اندام های فضایی اتاق و یا ایوان بر روی گذر به عنوان شمای مشترک می باشند، ولی براساس چگونگی ترکیب این عناصر، جهت گیری ساباط و همچنین زندگی متفاوتی که در هر یک جاری بوده است به سه زیر گونه ی ساباط اتاق دار با تعبیه بازشو در دو نما، ساباط با ترکیب اتاق و ایوان در یک نما و ساباط ایون دار در دو نما تقسیم می شوند. براساس نتایج مطالعات شفاهی در ارتباط با طرح واره ی نسبت خویشاوندی یا عدم نسبت خویشاوندی مالکان ساباط ها، در گونه ی اول مالکان خویشاوند دو طرف گذر، مربوط به یک خاندان بوده و با ساخت ساباطی، ورودی خانه ها نیز در زیر ساباط تعبیه می گردد. در گونه ی دوم مالکیت ساباط، با رضایت و توافق مالکان دو طرف گذر که با یکدیگر نسبت خویشاوندی نداشته به یکی از طرفین تعلق می گیرد.