بوم نظام های زراعی و دامی در ایران: ستیزه یا همزیستی؟

تلفیق دام در نظام‌های زراعی سابقه بسیار طولانی در تاریخ تکامل کشاورزی دارد. در این رابطه، اهلی کردن گوسفند و بز در ایران، هم‌زمان با آغاز دیمکاری در منطقه‌های خشک در بخش‌هایی از خاور نزدیک بوده است و بدین ترتیب دامداری و زراعت هم‌زمان در این منطقه‌‌ها آغاز شده است. در این راستا به دلیل تضاد سودمندی‌ها همیشه بین دامداران و کشاورزان کشمکش‌هایی مبنی بر چگونگی بهره‌برداری از زمین وجود داشته است، اما این تضاد هیچگاه نتوانسته است سودمندی‌های مشترکی که این دو قشر در تلفیق دام و زراعت کسب می‌کنند را زیر تاثیر خود قرار دهد و بدین ترتیب آن‌چه کشاورزی تلفیقی نامیده می‌شود در همه منطقه‌های جهان رایج شده است. بخش چشمگیری از این فرآیند به دامداران عشایر مربوط است که در قبال تهاتر تولیدهای دامی و کود از پسماندهای زراعی و پس‌چرای غلات استفاده می‌کردند و این نوع سازگاری و تلفیق در حقیقت در مقیاس کلی مطرح بوده است. تلفیق در سطح مزرعه‌ نیز با ترکیب دامداری با کشت علوفه، استفاده از پسماندهای محصول‌های زراعی و باغی و چرا در سطح مراتع توسط دامداران روستایی صورت می‌گرفته است. پسماندهای گیاهان زراعی، جالیزی و باغی یکی از این منابع غذایی در کشاورزی تلفیقی است. آن‌چه تا کنون رایج بوده است مصرف این پسماندها برای تعلیف دام‌هاست اما امروزه از یک سو موضوع کمبود شدید مواد آلی خاک‌های ایران، گسترش روش‌های مبتنی بر اصول کشاورزی پایدار مانند کشاورزی حفاظتی، تولید کاغذ و سوخت‌های زیستی، رقابتی برای این مواد مطرح کرده است و از سوی دیگر نسل قدیمی دامداران و کشاورزان که متکی به این سیستم‌ها بوده‌‌اند در حال حذف شدن از این عرصه‌ها بوده و نسل جدید نیز میل چندانی به ورود به چرخه دامداری و کشاورزی ندارد. بنابراین باید زمینه‌ها و انگیزه‌های قوی برای جذابیت این حرفه‌ فراهم شود. چون کشاورزی در ایران خرده‌مالکی است لازم است هر گونه برنامه‌ریزی که قرار است انجام شود با توجه به این واقعیت خرده‌‌مالکی باشد و هر نوع تلفیق دام و کشاورزی نیز در قالب فناوری‌های نوین برای کشاورزی خرده‌‌پا و با توجه به توان اقلیمی هر منطقه صورت گیرد.