ما اخلت به المعجمات اللغویه من کلام اهل البیت (ع)

دانشوران علم نحو و لغت، از دیر زمان در برابر محدثان صف آراسته بودند. لذا شماری از لغویون و نحویون قدیم مانند سیبویه (متوفی 180 قمری) در کتاب خود «الکتاب» فقط به تعدادی انگشت شمار از احادیث نبوی استناد کرده بودند. در حالی که در قرن چهارم، ابن جنی ( 392 ق.) و ابن فارس (395) و جوهری (398) از احادیث نبوی برای یافتن معانی واژه ها بهره می بردند. در قرن هفتم و هشتم، دانشورانی همچون ابن ضائع اندلسی (680) و ابوحیان توحیدی (745) ادعا کردند که پیشوایان علم لغت از بصره و کوفه، به حدیث نبوی استاد نکرده اند. اما در همان زمان، ابن مالک (672) در برابر آنها ایستاد و حدیث نبوی را یکی از خاستگاه های لغت و نحو قرار داد. در این میان، کلام اهل بیت علیهم السلام از سوی تمام اینان مورد غفلت مطلق قرار گرفته بود. تمام آنها این حقیقت روشن را فراموش کرده یا خود را به فراموشی زده بودند که اهل بیت در قله فصاحت و در اوج بلاغت جای دارند و امیرالمومنین علیه السلام نخستین سنگ بنای علم نحو را بنا نهاده است. رضی استرآبادی (686) در قرن هفتم هجری، پیشتاز استفاده از کلام اهل بیت در نحو و لغت شد و در این راه، استوار گام نهاد. پس از آن باز هم این غفلت نسبت به کلام اهل بیت تکرار شد تا این که فخر الدین طریحی (1085) و سید علی خان مدنی (1120) و میرزا محمد علی بن صادق شیرازی (قرن 14) بار دیگر به کلام اهل بیت در پژوهش های ادبی خود استناد کردند. هدف این پژوهش اشاره به واژه هایی است که اهل بیت در احادیث خود به روشنی و دقت معنا کرده اند، اما صاحبان معجم های لغت، از آن احادیث بهره نگرفته اند، گرچه به آن نیاز داشته اند. نیز معانی ای که از احادیث بر می آید و معجم نگاریان ذیل ماده مورد نظر به آن معانی اشاره نکرده اند. این پژوهش کاملا ابتکاری است و تا کنون کسی به آن نپرداخته است. در این مقاله، نمونه های متعدد از هر دو گروه بیان شده است. این نمونه ها در سه بخش (نهج البلاغه، صحیفه سجادیه، کلمات دیگر معصومان) ارائه می شود. در مقاله «استشهاد به حدیث در نحو عربی» نوشته علیرضا فزاری (مجله ادب عرب، سال 4 شماره 3 پاییز 1391) تحلیلی درباره رویکردهای مختلف به این مطلب آمده است. اما مقاله حاضر، مطلب را از زائیه دیگر پی گرفته است. در اینجا شواهدی از احادیث ذکر شده که باید در موضع خود از کتابهای لغت نقل و بدانها استناد می شد ولی نشده است.