سیاست جمعیتی جمهوری اسلامی ایران: مرحله خردورزی

بدون تردید نیروی انسانی هر کشور عامل اصلی توسعه پایدار آن می باشد. البته شرط اساسی آن داشتن برنامه و آمادگی برای تربیت، توانمندی سازی و بکارگیری نیروی انسانی در جهت اهداف توسعه می باشد. به هر جای دنیا که بنگریم، پیشرفت با بهره مندی از نیروی انسانی کارآمد و مولد ایجاد شده است. آنچه که تعداد و توزیع سنی جمعیت زمان حال را تعیین کرده، رفتار باروری ما در گذشته بوده است. و رفتار باروری فعلی ما نیز تعیین کننده تعداد و توزیع جمعیت کشور در سال های بعدی خواهد بود. بنابراین جمعیت شناسی علمی است که برنامه ریزان را قادر می سازد بتوانند آینده را پیش بینی کرده و بر اساس الزامات و مقتضیات، سیاست جمعیتی بلند مدت کشور خود را تعیین کنند. با اینکه این علم دست کم از مدت 200 سال پیش کاربردی شده است، ولی در کشور ما رغبت چندانی برای بکارگیری آن نشان داده نشده است. در حالی که سیاست جمعیتی یک سیاست چند نسلی است ولی در زمان معاصر و در کمتر از 40 سال سیاست جمعیتی در ایران چهار بار تغییر یافته است. 1) سیاست تحدید موالید در دهه 50 شمسی 2) سیاست تشویقی عیرکارشناسی و شتاب زده 1358 تا اواخر دهه 60 شمسی 3) سیاست مجدد تحدید موالید در دهه 70 و 80 شمسی و در نهایت بازگشت به خردمندی یعنی سیاست جایگزینی با افزایش باروری که در سال 1393 اعلام شده است.در تحلیل این چهار سیاست به نظر می رسد که اتخاذ سیاست تحدید موالید برای مقابله با کاهش ناگهانی و شدید مرگ و میر بعد از سال 1950 احتناب پذیر بود و سیاست مجدد تحدید موالید در مرحله 3 نیز به نوعی مقابله با سیاست تشویقی مرحله 2 محسوب می شود. ولی سیاست مرحله 2 شتابزده و بدون در نظر گرفتن عواقب آن اتخاذ شده بود. در مورد مرحله 4 یا بازگشت به عقل گرایی، شاهد توجه به دانش قطعی جمعیت شناسی هستیم که حداقل هدف آن سطح جایگزینی می باشد. سخن کوتاه کنیم که اهمیت ویژه این سیاست در پیشرفت کشور آشکار و بندهای آن خود گویای خردمندی و آینده نگری است. انتظار می رود که جامعه علمی و فرهیختگان نیر تلاش کنند تا ایفاگر نقش متناسب با جایگاه علمی خود در تحقق عینی مفاد آن باشند.سیاست های کلی جمعیت (1)1. ارتقاء پویایی، بالندگی و جوانی جمعیت با افزایش نرخ باروری به بیش از سطح جانشینی.2. رفع موانع ازدواج، تسهیل و ترویج تشکیل خانواده و افزایش فرزند، کاهش سن ازدواج و حمایت از زوج های جوان و توانمندسازی آنان در تامین هزینه های زندگی و تربیت نسل صالح و کارآمد.3. اختصاص تسهیلات مناسب برای مادران به ویژه در دوره بارداری و شیردهی و پوشش بیمه ای هزینه های زایمان و درمان ناباروری مردان و زنان و تقویت نهادها و موسسات حمایتی ذی ربط.4. تحکیم بنیان و پایداری خانواده با اصلاح و تکمیل آموزش های عمومی درباره اصالت کانون خانواده و فرزند پروری و با تاکید بر آموزش مهارت های زندگی و ارتباطی و ارائه خدمات مشاوره ای بر مبنای فرهنگ و ارزش های اسلامی- ایرانی و توسعه و تقویت نظام تامین اجتماعی، خدمات بهداشتی و درمانی و مراقبت های پزشکی در جهت سلامت باروری و فرزندآوری.5. ترویج و نهادینه سازی سبک زندگی اسلامی- ایرانی و مقابله با ابعاد نامطلوب سبک زندگی غربی.6. ارتقاء امید به زندگی، تامین سلامت و تغذیه سالم جمعیت و پیشگیری از آسیب های اجتماعی، به ویژه اعتیاد، سوانح، آلودگی های زیست محیطی و بیماری ها.7. فرهنگ سازی برای احترام و تکریم سالمندان و ایجاد شرایط لازم برای تامین سلامت و نگهداری آنان در خانواده و پیش بینی ساز و کار لازم برای بهره مندی از تجارب و توانمندی های سالمندان در عرصه های مناسب.8. توانمندسازی جمعیت در سن کار با فرهنگ سازی و اصلاح، تقویت و سازگار کردن نظامات تربیتی و آموزش های عمومی، کارآفرینی، فنی حرفه ای و تخصصی با نیازهای جامعه و استعدادها و علایق آنان در جهت ایجاد اشتغال موثر و مولد. 9. باز توزیع فضایی و جغرافیایی جمعیت، متناسب با ظرفیت زیستی با تاکید بر تامین آب با هدف توزیع متعادل و کاهش فشار جمعیتی.10. حفظ و جذب جمعیت در روستاها و مناطق مرزی و کم تراکم و ایجاد مراکز جدید جمعیتی به ویژه در جزایر و سواحل خلیج فارس و دریای عمان از طریق توسعه شبکه های زیربنایی، حمایت و تشویق سرمایه گذاری و ایجاد فضای کسب و کار با درآمد کافی.11. مدیریت مهاجرت به داخل و خارج هماهنگ با سیاست های کلی جمعیت با تدوین و اجرای ساز و کارهای مناسب.12. تشویق ایرانیان خارج از کشور برای حضور و سرمایه گذاری، و بهره گیری از ظرفیت ها و توانایی های آنان.13. تقویت مولفه های هویت بخش ملی (ایرانی، اسلامی، انقلابی) و ارتقاء وفاق و همگرایی اجتماعی در پهنه سرزمینی به ویژه در میان مرزنشینان و ایرانیان خارج از کشور.14. رصد مستمر سیاست های جمعیتی در ابعاد کمی و کیفی با ایجاد ساز و کار مناسب و تدوین شاخص های بومی توسعه انسانی و انجام پژوهش های جمعیتی و توسعه انسانی.این سرمقاله با هدف توجه خوانندگان محترم به سرمقاله "تحولات فرهنگی، تداوم باروری پایین و سیاست جمعیتی ایران" و مقاله "دلایل عدم تمایل به فرزندآوری در شهر تهران" در همین شماره مجله نوشته شد.