بررسی و تحلیل دیدگاه ملارجبعلی تبریزی درباره اسماء و صفات الهی

ملارجبعلی تبریزی، رهبر جریان فلسفی مقابل حکمت متعالیه، در بحث اسما و صفات، دیدگاه کاملا متفاوتی با حکمت متعالیه، و نزدیک به دیدگاه کلامی دارد. او با نفی هر گونه سنخیت بین واجب و ممکن، و اعتقاد به تباین محض بین خدا و خلق، و نیز اعتقاد به اشتراک لفظی و نفی اشتراک معنوی در وجود و صفت واجب و ممکن، در وجودشناسی صفات، به نظریه نفی صفات و نیابت ذات از صفات می رسد. در معناشناسی صفات، از نظر وی چون هیچ مفهومی حکایت گر از ذات و کمالات خداوند نیست، الهیات اثباتی قابل قبول نیست. او سه نوع الهیات سلبی، فعلی و کارکردی را مطرح می کند که بر اساس آن ها، بازگشت اسمای الهی یا به سلب نقایص است یا به ایجاد کمال، و یا به کارکرد کمال. اما با طرح این گونه الهیات، مسائل و اشکالاتی مطرح می شود؛ نظیر: لزوم ارتفاع نقیضین، لزوم درج واسطه بین سلب و ایجاب، و عدم امکان اثبات خداوند. ملارجبعلی بر اساس مبانی خود به این اشکالات پاسخ داده است و در واقع، این اشکالات بر اساس برخی مبانی که مورد پذیرش حکیم تبریز نیست، مطرح شده است. مهم ترین نقص دیدگاه ملارجبعلی عدم توجه به معرفت فطری و قلبی خداست.