ژانر در نقاشی (امر هنری) اواخر قاجار و اوایل پهلوی و رابطه آن با گفتمان ناسیونالیسم (امر سیاسی)، تحلیلی مبتنی بر مفاهیم «میانجی» و «کلیت» در روش شناسی لوکاچ

یکی از ویژگی‎های نقاشی در سال های پایانی عصر قاجار و نخستین سال های عصر پهلوی گرایش به منظره‎نگاری و ابنیه‎نگاری (که در اینجا مکان نگاری نام گرفته) به عنوان موضوع کار است. این مقاله قصد دارد تا ارتباط رواج این موضوع ‎در نقاشی را به عنوان امری جزیی، ذیل سیطره گفتمان کلی ناسیونالیسم به عنوان کلیت تبیین کند. برای مستدل کردن این ایده و توضیح رابطه بین این دو، از روش نظری ارتباط میان «کلیت» و «میانجی»های لوکاچ استفاده می شود.
مقاله گفتمان‎ ناسیونالیسم را به عنوان یک کلیت در نظر می گیرد. برای توضیح ارتباط میان این کل، با جزء نقاشی مکان نگار (به عنوان یک ژانر در نقاشی)، ابتدا دو گفتمان خردتر را به عنوان میانجی میان گفتمان ناسیونالیسم و نقاشی مکان نگار نظر قرار می دهد: نخست رواج تاریخ‎نگاری مبتنی بر دانش باستان شناسی و دوم تجدد بومی زمینه‎ساز این تاریخ‎نگاری. سپس در گام بعدی روش های تصویری تازه وارد زمانه را در سفرنامه ها به عنوان میانجی دیگر در نظر می گیرد. در آخر دو کتاب نامه خسروان و آثار عجم به عنوان میانجی های کوچک تر این حلقه و محل تلاقی گرایش های ناسیونالیستی در تاریخ نگاری و روش های تازه نقاشی مورد توجه قرار می دهد تا به این نتیجه برسد که رواج مکان نگاری در نقاشی اواخر قاجار و اوایل پهلوی و مشخصا در کار کمال الملک و شاگردانش بر بستری فرهنگی-سیاسی و درون منظومه ای از روابط به هم پیوسته رخ داده است.
فرض مقاله بر این است که تالیف دو کتاب نامه خسروان تالیف جلال‎الدین میرزا و آثار عجم نوشته فرصت شیرازی و تالیف و انتشار تعداد زیادی از «سفرنامه» های غربیان درباره ایران، به لحاظ موضوع خود: «شناخت ایران» مبتنی بر تدوین تاریخ و مستندات جدید باستان شناسانه، می‎توانند به عنوان «میانجی»‎های نهایی فرض شوند که درون کلیتی به نام ناسیونالیسم، قادراند نشان دهند توجه نقاشان به موضوع وطن و مناظر آن تنها تبعیت از یک ژانر مرسوم در نقاشی نیست. به عبارت دیگر مسیر گذار از ناسیونالیسم تا نقاشی منظره و بنا توسط این میانجی ها قابل درک است.