بررسی دفاع از نظریه اصالت وجود

از زمانی که ملاصدرا نظریه»اصالت وجود«را مطرح کرد و مبانی و اصول آن را برهانی ساخت؛ همچنین از زمانی که در حوزه های علمی به عنوان فلسفه رسمی، فلسفه های»مشائی«و»اشراقی«را تحت الشعاع خود قرار داد، تاکنون جز توسط تنی چند نقد و بررسی نشده و به مثابه روش بلامنازع و بی رقیب مورد تعلیم و تعلم قرار گرفته است. لیکن مادام که نظریه ای از طرف مخالفان مورد نقد و چالش قرار نگیرد و مدافعان، دفاع اصولی از آن ننمایند، استحکام واقعی نخواهد یافت. اکنون که مدت زمانی است در سیستم علمی و دانشگاهی ما فسلفه های مشاء و اشراق - در کنار حکمت متعالیه - به دانشجویان آموزش داده می شود؛ لازم است اصول و مبانی فلسفه ملاصدرا- به عنوان فلسفه رسمی، طی چند قرن گذشته - مورد ارزیابی مجدد قرار گیرد. بی تردید محوریت فلسفه ملاصدرا در نظریه»اصالت وجود«و اعتباری بودن ماهیت است و اگر این زیربنا از آن گرفته شود؛ ساختار آن دگرگون خواهد شد. پرسش های اساسی و بنیادین در خصوص این نظریه مطرح است. از جمله:1) تاثیر اصالت وجود در معرفت شناسی چگونه و تا چه اندازه است؟
2) تاثیر آن در جهان شناسی به چه میزان است؟
3) چه تاثیری بر انسان شناسی و رابطه او با جهان و خدا دارد؟
4) آیا اصالت وجود مسئله ای فلسفی و یا عرفانی است؟
5) اگر کسی به جای اصالت وجود قائل به اصالت ماهیت شود، این مسئله چه تاثیری بر فکر و اندیشه وی نسبت به خدا، انسان و جهان می گذارد؟
در مقاله حاضر، پرسش های فوق مطرح نشده است، زیرا غرض آن بوده که نخست تصویری از اصالت وجود و اصالت ماهیت ارائه و نظرات موافقان و مخالفان بیان گردد و در مرحله بعد پرسش های فوق و پاسخ آن ها مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد. در این مقاله تلاش شده تا تصویری روشن و واضح از نظریه اصالت وجود ارائه و تاریخچه و براهین آن بررسی شود و نقد و پاسخ مخالفان نیز - تا حدودی - لحاظ شده است.