ضرورت ها و چالش های تغییر پایتخت در ایران

محورهای اصلی موضوع انتقال پایتخت عبارت است از: 1) پایتخت ایران که در تهران قرار گرفته عملا مرکز تمام فعالیت ها در کشور شده و همچنان برای جذب جمعیت جذابیت دارد. این در حالی است که تهران را می‏ توان به عنوان محور بعضی از فعالیتها در آینده نظیر آموزش عالی، فناوری پیشرفته و نوین در آینده توسعه داد، ولی باید به تدریج تهران را از مرکزیت عام برای تمام امور کشور خارج کرد. به این منظور می‏ توان تمرکز رشد سایر مسایل را به خارج از تهران - در شهرهای گوناگون، یا به یک نقطه جدید منتقل نمود. 2) پایتخت ایران با مشکلات گوناگون - از تردد، حمل و نقل و نحوه دسترسی گرفته تا آلودگی هوا - دست به گریبان است. این مسایل را باید با به کار گرفتن مدیران کارآمد و صرف امکانات گوناگون - نیروی انسانی و تجهیزات و بودجه - حل نمود و یا حداقل تا حدی التیام داد. 3) وضع جغرافیایی ایران به نحوی است که مناطق مختلف آن اقلیم‏ های گوناگونی دارند. داشتن کلان شهری مانند تهران که عملا مرکز سیاسی، آموزشی، صنعتی، بهداشتی و درمان و تجاری کل کشور باشد، نیاز به جابه‏ جا شدن گروه های وسیعی از مردم کشور را برای رفت و آمد به تهران - یا استقرار در آن را - به دلیل توسعه فعالیت هایشان الزامی می ‏کند. به این ترتیب بهتر است چند کلان شهر، به جای یک کلان شهر عمده، داشته باشیم. 4) وضع تهران از نظر قرارگیری بیشتر بخشهای اخیرا توسعه یافته آن در پهنه‏ های خطرناک از نظر بلایای طبیعی - زلزله و حریم گسلهای فعال، دامنه‏ های جنبان و احتمال زمین لغزش، ناپایداری و فرونشست زمین، خطر سیل و سابقه آن در تهران، مساله آب، سطحی و زیرزمینی و خشکسالی در بازه‏ های چند ساله یا چند ده ساله - ریسک زندگی را در تهران به تدریج بیشتر کرده است. روند مهاجرت به تهران همچنان مطابق آخرین آمارهای مرکز آمار ایران ادامه یافته است. نتیجه بخشی از این موضوع، رشد حاشیه ‏نشینی، توسعه ناامنی - به ویژه در حاشیه‏ های شهری و شهرهای جدید، بزه‏کاری و رشد بیکاری و سایر ناهنجاری‏ ها در تهران بزرگ است. چند فرهنگی در تهران عملا به جای رشد فرهنگی شهر تهران، به ناهنجاری‏ های فرهنگی تبدیل می ‏شود. 5) رشد تهران با وضع کنونی، عملا با تخریب فضاها و بافت با هویت خانه - باغهای گذشته همراه است. پایتختی که نه هویت امروزین و مدرن داشته باشد و نه هویت دیروزین و گذشته مستند، دیگر عملا پایتخت کشوری با سابقه تمدنی و فرهنگی همچون ایران نمی‏ تواند باشد. 6) آلودگی هوا در تهران به نحوی است که به ویژه در فصل سرما با تلفات ناپیدای همشهریان خردسال و کهنسال ما و آنها که مشکلات تنفسی دارند، همراه است. این تلفات را ناپیدا نامیدم چراکه بسیاری از کسانی که به این دلیل عمرشان کوتاه می ‏شود، عملا نه خودو نه دیگران آنها را در رده تلفات ناشی از آلودگی هوا به حساب نمی ‏آورند. در مقابل این چالش ‏ها و دلایل مهم دیگری که برای لزوم توقف رشد تهران، تلاش همزمان برای قابل زیست کردن آن و انتقال تدریجی بخشی از فعالیت ها به بیرون از محدوده استان تهران، و همچنین لزوم یافتن چند گزینه برای پایتخت کاملا جدید - نه شهری موجود که در نهایت به سرنوشتی مانند تهران دچار شود - وجود دارد، اشکالات گوناگونی از سوی منتقدان این انتقال مطرح می‏ شود که عمده آنها عبارتند از: 1) بسیاری از مشکلات تهران جاری وفوری است. فرصتی برای صرف انرژی برروی گزینه ‏های دیگر وجود ندارد. هر میزان توان را باید به بهبود همین شرایط موجود در تهران اختصاص داد. پاسخ: این جمع‏ بندی پس از پایان جنگ تحمیلی در مورد شهر تهران انجام شد و حاصل آن البته ایجاد و توسعه زیر ساخت های شهری و مدرن و همزمان رش دو توسعه بی رویه شهری، فروش تراکم و مدیریت برمبنای پول و توسعه نامتوازن شهری شد. ضمنا برآورد نیاز فوری و روزمره همواره با چالش فراموشی برنامه‏ ریزی کلان مواجه است.