بررسی سنگ زایی سنگ های فرامافیک - مافیک خاور فریمان، شمال خاوری ایران

رخنمون های پراکنده متشکل از سنگ های فرامافیک- مافیک و میان لایه های رسوبی در شمال خط واره فریمان - تربت جام را به طور عمده در مناطق باختر مشهد، خاور فریمان و شمال تربت جام در منطقه آق دربند می توان ملاحظه کرد. مطالعه این سنگ ها در خاور فریمان، شواهد صحرایی، مانند وجود سیماهای بالشی و برشی را ارائه کرد که از ماهیت آتشفشانی تا کم ژرفای این سنگ ها حکایت دارد، ضمن آن که مشاهده انواع بافت های نامتعادل شامل اولیوین ها و پیروکسن های کشیده و توخالی، به صورت بافت پیروکسن اسپینیفکس و بافت اولیوین میکرو اسپینیفکس، به ترتیب در سنگ های مافیک و فرامافیک و همچنین حضور شیشه بر همین اساس توضیح داده می شود. بنابراین ماهیت آتشفشانی تا کم ژرفای این سنگ ها آشکار بوده و با توجه به معیارهای زمین شیمیایی تعریف شده توسط IUGS در خصوص انواع سنگ های آتشفشانی غنی از MgO نمونه های فرامافیک- مافیک خاور فریمان را می توان به ترتیب در ردیف سنگ های کماتئیتی، پیکریتی و بازالتی قرار داد. تفاوت های اساسی دیده شده در زمینه زمین شیمی این سنگ ها مانند نسبت های مختلف بین عناصر ناسازگار نامتحرک و الگوهای متفاوت تغییرات REE و عنکبوتی را نمی توان صرفا بر اساس اختلاف در شرایط و درجه ذوب بخشی یک منبع گوشته ای یکنواخت و یا فرایندهای AFC توضیح داد. بنابراین وجود یک منبع گوشته ای ناهمگن و یا سازوکار ذوب دینامیک را در این زمینه می توان محتمل دانست. علاوه بر ناهمگنی ذکر شده که با انگاره منبع پلوم گوشته ای قابل توجیه است، نسبت های عناصر ناسازگار نامتحرک مانند (Nb/Th)N در برابر (Nb/La)N و Nb/Th در برابرZr/Y را که به نسبت های دیده شده در بازالت های مربوط به جایگاه دشت های اقیانوسی(OPB) شباهت دارد و همچنین موقعیت نمونه ها در نمودار نسبت Zr/Y در برابر Nb/Y که بالاتر از خط ∆Nb قرار می گیرند را بر همین اساس یعنی نقش پلوم گوشته ای در سنگ زایی سنگ ها می توان توضیح داد. در اینجا، پیدایش بافت های نامتعادل نیز به فروتافت(Undercooling) ماگماهای فراتافته نشات گرفته از پلوم گوشته ای در حال صعود و نیز رشد سریع بلورها نسبت داده می شود. این استدلال با داده های موجود در خصوص شیمی بلورهای اولیوین مبنی بر میزان بالای oF که تا حداکثر 0.93 در یک نمونه کماتئیتی بالغ می شود و از وجود مذاب های والد دما بالا و سرشار از MgO حکایت داشته، مطابقت می کند. بر این اساس، مقدار MgO ماگمای والد در حدود % 23/74 و دمای آن بین Co 1470تا Co 1535برآورد می شود. مقادیر ذکر شده فراتر از حدی است که از یک محیط وابسته به فرورانش و یا حتی مورب عادی انتظار می رود و بیشتر با دمای حاکم بر محیط های مرتبط با نقاط داغ و متاثر از پلوم های گوشته ای شباهت دارد.