باروهای نجومی در دوره قاجاریه

علم احکام نجوم که در آن به پیشگویی حوادث آینده از روی وضعیت ستارگان در آسمان پرداخته می شود، علمی وابسته به مجموعه گسترده علوم غریبه است که در دوره زمامداری قاجاریه در ایران در بسیاری از امور سیاسی اجتماعی جامعه ایرانی اثرگذار بوده است. گرچه عمدتا نه تنها در آن دوره بلکه حتی تاکنون هم این عوام و طبقات فرودست جامعه هستند که به پیروی از چنین باورهایی در زندگی روزمره اشان متهم می گردند ولی بررسی حاضر نشان می دهد که در این دوره علیرغم وجود طبقه بندی اجتماعی در میان مردم برحسب شرایط اقتصادی و قرب و بعد به هرم سیاسی، عملا در اعتقاد به چنین باورهایی، جامعه ایرانی، جامعه ای بی طبقه به حساب می آمد. می توان چنین پنداشت که سنت دیرین دربارها و دستگاه های زمامداری در ایران، احساس نیاز حاکمان و نیز موقعیت اقتصادی مناسب آنان تا نیمه حکمرانی ناصری در ایران به شاه، شاهزادگان و حکام جزء اجازه می داد تا در زمره زیردستان خود مقام منجمان قدیمی را همچنان حفظ نمایند و از رای و نظر آنان در تصمیم گیری های عمده خود استفاده کنند حال اینکه حاصل کار منجمان یعنی تقویم های استخراجی که با حمایت آنان فراهم می شد به میان همه طبقات و اقشار جامعه وارد می شد و در زندگی روزمره آنان به کار می آمد. باور به این دسته از علوم در دوره قاجاریه در سه دوره قابل پی گیری است: دوره اول زمامداری سه پادشاه نخستین این سلسله (12641193 ق) که منابع موجود حکایت از اوج باور و عمل به علم احکام نجوم در میان طبقات اعیان و عوام جامعه ایرانی دارند. دوره دوم شامل دوره زمامداری ناصرالدین شاه در فاصله سالهای 13131264 ق. که خود شامل دو دوره است. قسمت اول که در آن این باورها در میان هیات حاکمه و عوام رواج گسترده دارند و دوره دوم که از سال 1277 ق. و با صدور فرمان شاه برای منع نگارش احکام این علم در تقویم های رسمی استخراجی مشخص می گردد. در پیامد این فرمان است که اعتضادالسلطنه وزیر علوم به دستور ناصرالدین شاه، نگارش کتاب فلک السعاده را آغاز کرد که در آن شاه و رجال بلند پایه را بی اعتقاد نسبت به این علم نشان داد و آن را علمی مرسوم در میان سفها، عوام و زنان دانست. دوره سوم زمان باقی مانده عمر سلسله قاجاری در فاصله 13441313 ق. است که منابع موجود حکایت از رواج این باورها در میان همه طبقات به همراه موجی از نقد آنان توسط روشنفکران جامعه قاجاری دارند.