برساخت مفهوم «شهر اسلامی»

شکل شهری شهرهای خاورمیانه و شمال آفریقا در اروپا برای نخستین بار در دهه های آغازین قرن بیستم به صورت علمی مورد مطالعه قرار گرفت. شرق شناسان فرانسوی، اولین نویسندگانی بودند که اصطلاح «شهر اسلامی» را به کار گرفتند و این شهرها را در گروه خاصی دسته بندی نمودند. از آن زمان به بعد تعداد زیادی از متون به نظریه پردازی در زمینه شکل این شهرها پرداختند که بیشتر آنها به نوعی متاثر از نظریه های پیشین بودند. در سال های اخیر تعدادی از محققان سعی در مطرح کردن ایده هایی نو داشته اند. از آن جایی که این نظریه ها بدنه اصلی مطالعات شهرهای اسلامی را در متون غربی و بین المللی تشکیل می دهند، لازم است به صورت دنباله ای از ایده ها بررسی و کلیشه های تکرار شده در آنها برجسته شوند. از این رو، در مقاله حاضر با مروری بر تاریخ پیدایش و سیر تحول مفهوم و اصطلاح «شهر اسلامی» سعی بر این است تا بر چرایی، چگونگی و زمان ظهور این کلیشه ها، افراد سازنده آن، رد و نقد آنها از سوی نظریه پردازان امروز شهرهای اسلامی، اعتبار روش جایگزین پیشنهادی آنها برای خوانش شهر، و توانایی آنها در بررسی پیچیدگی های این نوع از شهرها تاکید شود. برای این منظور به ایده های اصلی افراد برجسته این نظریهپردازان تحت سه گروه عمده: 1) ظهور مفهوم «شهر اسلامی» (1900-1950)، 2) نظریه های تجدید نظرطلبانه (1950-1980)، و 3) نظریه های پیشرو پرداخته می شود تا نشان دهدکه چگونه پیش فرض های خاصی بر توصیف آنها سایه افکنده و چگونه کلیشه های امروزی این حوزه مطالعاتی ریشه در خوانش های نخستینی دارد که به طور وسیع تحت تاثیر نظریه های شهری متداول عصر خود در اروپا بوده اند.