درآمدی بر طنز عرفانی با نگاهی انتقادی به پژوهش های حوزه طنز

تعاریف و تلقی های مرسوم از طنز و مطایبه در ادبیات فارسی بر تقابلی بنیادین میان «سخن جد» و «سخن غیرجد» بنا شده اند. این پیشفرض، پی آمدهایی را در حوزه طنزپژوهی به دنبال داشته است که از آن جمله به مواردی چون رجحان «سخن جد» بر «غیرجد» و همچنین تقلیل طنز و شوخ طبعی به پیامی اجتماعی، اخلاقی، دینی و... می توان اشاره کرد.
مقاله حاضر با نشان دادن کاستی های این شیوه نگاه، به ویژه در مورد طنزهای عرفانی در پی آن بوده است تا با بهره گیری از اندیشه های میخاییل باختین، چشم اندازی از طنز عرفانی ترسیم کند که بنیان های آن بر ویژگی های کارناوالی زبان و طنز عرفانی و میزان مرزبندی میان «خود» و «دیگری» بنا نهاده شده است. در این چشم انداز، اگر میزان مرزبندی میان «خود» و «دیگری» را به صورت یک پیوستار در نظر بگیریم، طنز عرفانی در سویی قرار دارد که در آنجا کمترین میزان مرزبندی به چشم می خورد. این مرزبندی با گذر از طنزهای اجتماعی و سیاسی به بیشترین مقدار خود در سوی دیگر پیوستار، یعنی دشنام ها و هجوهای شخصی می رسد.