تغییرات میزان و ترکیب اسانس اندام های مختلف گیاه دارویی شوید (Anethum graveolens L.) تحت شرایط آبیاری محدود

برای بررسی اثر تنش کم آبی در مراحل رویشی و زایشی روی کمیت و کیفیت اسانس شوید ایران دو آزمایش در سال های 1385 و 1386 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه زنجان اجرا گردید. آزمایش ها به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار انجام شد. تیمارهای آبیاری در کرت های اصلی و زمان های برداشت در کرت های فرعی قرار گرفتند. تیمارهای آبیاری شامل آبیاری کامل (FC 100%) در طول دوره رشد، دو تنش ملایم (FC 66%) و دو تنش شدید (FC 33 %) در مراحل رویشی و زایشی بود. سه برداشت از برگ ها (H1)، سرشاخه های گلدار (H2) و دانه ها (H3) انجام شد. اسانس این اندام ها به روش تقطیر با آب استخراج و با بهره گیری از دستگاه های GC و GC/MS تجزیه گردیدند. در مجموع 24 ترکیب از برگ ها، 29 ترکیب از سرشاخه های گلدار و 25 ترکیب از دانه ها به ترتیب شامل 2/80 درصد، 1/93 درصد و 4/96 درصد کل اسانس اندام های مورد بررسی بود شناسایی شدند. نتایج نشان داد که میزان آب در دسترس و مراحل رشد اثرات معنی داری بر روی کمیت و کیفیت اسانس داشتند. در تمامی تیمارهای آبیاری درصد وعملکرد اسانس سر شاخه های گلدار و دانه ها بیشتر از برگ ها بود. درصد اسانس برگ ها، سر شاخه های گلدار و دانه های گیاهانی که در مراحل مختلف نموی تحت تاثیر تنش های ملایم و شدید خشکی قرار گرفته بودند به طور چشمگیری افزایش یافت. در هر دو سال اجرای آزمایش بالاترین عملکرد اسانس در واحد سطح (g/m2146/6) از سر شاخه های گلدار گیاهانی که از مراحل اولیه گلدهی تا پر شدن دانه ها در معرض تنش ملایم کم آبی (S3H2) قرار گرفته بودند به دست آمد. در حالی که پایین ترین عملکرد اسانس (g/m2216/0) در برگ های گیاهانی تولید شد که در مراحل اولیه رشد در معرض تنش شدید خشکی (S2H1) قرار گرفته بودند. آلفا فلاندرن، بتا فلاندرن و بتا پینن اجزای اصلی تشکیل دهنده اسانس برگ ها و سرشاخه های گلدار بودند، در صورتی که ترکیب اصلی اسانس دانه ها کاروون (78/70 %) بود. میزان آپیول در اثر تنش شدید خشکی افزایش چشم گیری یافت، در حالی که کاروون تحت تنش های ملایم خشکی زیاد شد. میزان بتا فلاندرن تحت تاثیر تنش کم آبی قرار نگرفت، ولی مقدار آلفا فلاندرن تحت تاثیر تنش های ملایم و شدید کاهش یافت.