مکی و مدنی از مفهوم تا اصطلاح

به هنگام پژوهش درباره آیات و سور مکی و مدنی، اطلاع از ملاک و تعریف داوران مهم و کارساز است. اولین بار زرکشی ادعای اختلاف در تعریف مکی و مدنی را مطرح کرد و خود از میان سه تعریف زمان، مکان و مخاطب محور، تعریف زمان محور را برگزید.
بررسی نشان می دهد که صحابه و تابعین که به آراءشان در شناخت مکی و مدنی استناد می شود، به هر سه ملاک توجه داشته اند، ولی آنها در داوری ملاک زمان را ترجیح داده اند. در تعاریف بر جامانده از قرآن پژوهان متقدم تنها تعریف بر اساس زمان و در داوری های آنها گاه برتری ملاک مکان و غالبا برتری ملاک زمان دیده می شود. قرآن پژوهان متاخر تعریف محتوا محور را بر تعاریف افزوده اند و غالبا تعریف زمان محور را ترجیح داده اند و در مقام داوری شمار قابل توجهی بر اساس مکان ولی غالبا براساس زمان داوری کرده اند.