نسبت میان نظر و عمل در فلسفه ملاصدرا

ملاصدرا، که در ابعاد نظری و عملی، نگاهی جامع به هستی و انسان دارد، نه مانند فارابی و ابن سینا، علم به فعل را برای تحقق آن کافی می داند، و نه مانند سهروردی، معتقد است علم فعلی برای تحقق فعل کافی است. از نظر او، نه اراده و فعل، اولی و ذاتی، و عقل و نظر، ثانوی و تبعی است، آن طور که اشاعره بر آن بودند؛ و نه عقل و نظر، اولی و ذاتی، و اراده و فعل، ثانوی و تبعی است، آن طور که معتزله می گفتند. بر اساس چنین نگرشی است که ملاصدرا از رابطه میان نظر و عمل بحث می کند، و نظریاتی متفاوت با فیلسوفان قبل از خود در تبیین عقل عملی و مباحث فلسفه اخلاق، فلسفه سیاست و هم چنین صفات رئیس اول مدینه عرضه می کندتبیین نظریه ملاصدرا در خصوص نسبت میان نظر و عمل، و نشان دادن نتایج فلسفی آن در حوزه حکمت عملی به عنوان نظریه ای که در آن عقلانیت، معنویت و نظام ارزشی و قانونی مبتنی بر شریعت، تفسیر واحد و هماهنگی پیدا می کند، هدف این مقاله است. این مقاله هم چنین ابعاد مختلف نظر ملاصدرا را در مقایسه با نظر پیشینیان، و نقد آن را در مواجهه با مسایل و مشکلات جدید در حوزه عمل تحلیل می کند. این که ملاصدرا به این بخش، کمتر اعتنا کرده یا به طور مستوفا در همه زمینه های آن بحث نکرده یا بیشتر به جانب اخلاق فردی با صبغه عرفانی و باطنی رفته و برای آن در برابر امور نظری، حقیقتی مشابه قایل نشده است، جای سوال و تامل دارد. چنانچه به خود اجازه دهیم که در تقسیم-بندی ارسطویی حکمت به حکمت نظری و عملی تجدید نظر کنیم، و در خصوص نسبت میان فکر و اراده و در نتیجه، نسبت میان نظر و عمل، دیدگاهی متفاوت با دیدگاه فارابی و ابن سینا و حتی ملاصدرا عرضه کنیم، چنان که علامه طباطبایی چنین کرده است، می توانیم حکمت عملی را جایگاه رفیعی بخشیم.