نشریه اکوفیتو شیمی گیاهان دارویی
سال سوم شماره 3 (پیاپی 11، پاییز 1394)

در این تحقیق به منظور شناسایی ترکیبات اسانس، بررسی و مقایسه اثر آنتی اکسیدانی اسانس و عصاره گونه Boiss. Salvia reuterana، سرشاخه های گیاه در زمان گلدهی (تیرماه سال 1392) از منطقه دماوند زیرحوزه تار – آئینه ورزان از ارتفاع 2400 متر جمع آوری گردید. عصاره متانولی به روش پرکولاسیون، اسانس گیری با روش تقطیر با آب (طرح کلونجر) صورت گرفت و ترکیب های شیمیایی اسانس با استفاده از دستگاه GC/MS ارزیابی گردید. بررسی عملکرد آنتی اکسیدانی اسانس و عصاره متانولی گیاه به روش 2- دی فنیل– 1– پیکریل هیدرازیل (DPPH) صورت گرفت. مقدار IC50 اسانس و عصاره گیاهبه ترتیب 48 و 5/25 پی پی ام در مقایسه با آنتی اکسیدان استاندارد BHT بدست آمد. این نتایج نشان می دهد کارایی عصاره متانولی در مهار رادیکال های آزاد بیشتر از اسانس است. در مجموع تعداد 23 ترکیب (92 درصد اسانس) را تشکیل داده اند شناسایی گردید که به ترتیب ترکیب های: اسکلارئول (94/19 درصد)، آلواسپاتولنول (92/12درصد)، بتا-المن (1/11درصد) و ژرماکرن- دی (072/9 درصد) بیشترین ترکیبات اسانس را به خود اختصاص داده اند

آویشن باغی (.Thymus vulgaris L) متعلق به تیره نعناعیان، دارای سابقه دیرینه به عنوان مقوی، ضد نفخ، ضد اسپاسم، ضدالتهاب، ضد سرفه و خلط آور در درمان سرماخوردگی و سایر عفونت ها می باشد از آنجایی که استفاده از فناوری هسته ای، جهت افزایش کمیت و کیفیت مواد موثره گیاهان، از روش های علمی نوین می باشد، این تحقیق برای بررسی اثر اشعه گاما بر صفات مورفولوژی و فیتوشیمیایی گیاه آویشن باغی به صورت آزمایشی و در قالب طرح کاملا تصادفی چند مشاهده ای اجرا گردید. تیمارهای به کار برده شامل: پرتوهای صفر، 100، 200، 300 گری در نظر گرفته شد اسانس گیری نمونه با استفاده از دستگاه تقطیر با آب (طرح کلونجر) و آنالیز مواد موثره اسانس با استفاده از دستگاه GC/MS آنالیز گردید. نتایج نشان داد که کاربرد اشعه گاما تاثیر معنی داری بر روی صفات گیاه داشت. درصد اسانس پیکره رویشی آویشن باغی طی پرتودهی در شدت 100 گری اشعه گاما افزایش یافته است. بنابراین بیش ترین میانگین اسانس با 81/2 درصد در تیمار 100 گری و کم ترین میزان آن با 52/1 درصد در تیمار 300 گری و اینکه در تیمار 200 و 300 گری اشعه گاما تاثیر بهتری در میزان عملکرد نیز نشان داد. در حالی که طی تجزیه اسانس با دستگاه کروماتوگرافی گازی بیشترین میزان تیمول و کارواکرول در شدت 300 گری مشاهده شد. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد استفاده از پرتو گاما می تواند در زمینه دستیابی به شاخص های رشدی وارتقای کیفی و کمی مواد موثره گیاه موثر باشد.

این تحقیق با هدف بررسی ارتباط بین پراکنش گیاهان دارویی و خصوصیات فیزیکو-شیمیایی خاک در مرتع بلده استان مازندران در سه سایت مرتعی: علفزار، علفزار- بوته زار و بوته زار انجام شد. در هر سایت به ترتیب تاج و پوشش، تراکم گونه های گیاهی در میان 30 کوادرات یک مترمربعی که در طول 3 ترانسکت 100 متری مستقر بودند، ثبت گردید. نمونه های خاک از عمق های (صفر تا 15) و (15 تا 30 سانتی متری) خاک در 30 پلات برداشت شد. خصوصیات خاک شامل کربن آلی، مواد آلی ذره ای-کربن، مواد آلی، رس، سیلت، شن، شوری، اسیدیته، وزن مخصوص ظاهری، فسفر، پتاسیم و کربنات کلسیم اندازه گیری شدند. داده ها بوسیله نرم افزار SPSS آنالیز آماری و ارتباط بین پراکنش گیاهان دارویی و خصوصیات خاک با استفاده از آزمون رگرسیون در سطح 05/0P< تعیین گردید. نتایج نشان داد که از تعداد 72 گونه گیاهی موجود در منطقه، 50 گونه دارویی متعلق به 20 تیره گیاهی می باشد. بیشترین گونه ها متعلق به تیره نعنا (22 درصد) و این که پراکنش گیاهان دارویی منطقه در ارتباط با میزان اسیدیته و کربنات کلسیم خاک می باشد.

به منظور بررسی و مقایسه عملکرد ترکیب های شیمیایی اسانس گونهBoiss. & Hohen. Thymus kotschyanusتحقیقی در 8 رویشگاه واقع در 4 استان کشور انجام گرفت. سر شاخه های گلدار گیاه جمع آوری و به روش تقطیر با آب و توسط دستگاه کلونجر اسانس گیری شد. شناسایی ترکیب های اسانس با استفاده از دستگاه گاز کروماتوگرافی (GC) و گاز کروماتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی (GC-MS) آنالیز گردید. نتایج این مطالعه نشان داد که عملکرد اسانس از 72/0 تا 6/2 درصد تغییر می کند. بیشترین اسانس متعلق به رویشگاه صاحب در استان کردستان و کمترین درصد اسانس در رویشگاه کلیبر-آینالو در استان آذربایجان شرقی مشاهده شد. 12 ترکیب غالب شامل پارا-سیمن (92/0-66/7 درصد)، 1،8-سینئول (31/1-05/14 درصد)، گاما- ترپینن (17/0-15/3 درصد)، لینالول (46/0-33/41 درصد)، بورنئول (29/0-63/7 درصد)، آلفا ترپینئول (23/0-72/38 درصد)، ژرانیول (16/0-77/18 درصد)، تیمول (67/0-71/21 درصد)، کارواکرول (8/10-35/69 درصد)، آلفا- ترپینیل استات (91/1-6/9 درصد)، ژرانیل استات (35/0-96/7 درصد) و ای-کاریوفیلن (88/0-63/2 درصد) در اسانس این گونه شناسایی شدند. بالاترین درصد ترکیبها به کارواکرول، لینالول و آلفا-ترپینئول اختصاص داشت. بیشترین درصد کارواکرول در رویشگاه رزقان-قلعه جوشین در استان آذربایجان شرقی مشاهده شد. بالاترین درصد لینالول و آلفا ترپینئول در رویشگاه کلیبر-دوقرون به دست آمد. در جمعیت های رویشگاه های استان آذربایجان شرقی و استان کردستان درصد ترکیب های لینالول و آلفا -ترپینئول افزایش یافته است. ترکیب های تیمول و کارواکرول ترکیب های غالب اسانس در جمعیت های مربوط به رویشگاه های استان لرستان تشکیل می دهند. در جمعیت مربوط به استان مازندران نیز ترکیب های ژرانیول، آلفا-ترپینئول، تیمول و کارواکرول به میزان تقریبا برابر مشاهده می شوند.

این تحقیق به منظور بررسی اثر مراحل رشد میوه و ژنوتیپ بر خصوصیات ریخت شناختی و برخی از ترکیبات فیتوشیمیایی میوه انجیر (Ficus carica) در منطقه گرگان انجام شد. میوه ها در چهار مرحله رشد و نمو از درختان سالم سه ژنوتیپ انجیر (گلبهار، قرمز جلین و رضوان) برداشت و صفات ریخت شناختی و فیتوشیمیایی در آن ها بر اساس دسکریپتور مخصوص انجیر و روش های استاندارد اندازه گیری گردید. نتایج نشان داد که با رشد میوه بر طول و قطر میوه، طول گردن و طول بخش گوشتی میوه به طور معنی داری افزوده شد. در هر سه ژنوتیپ، نسبت قطر به طول میوه بین 9/0 تا 1/1 و در نتیجه شکل میوه ها گرد بود. به علاوه در طی رشد، این نسبت افزایش یافت، در حالی که طول دم میوه تغییر معنی داری نکرد. از نظر میزان آنتوسیانین، بین ژنوتیپ های مورد مطالعه تفاوت وجود داشت، به طوری که میزان آنتوسیانین در میوه های سیاه رنگ ژنوتیپ گلبهار طی مراحل رشد افزایش یافت، ولی در ژنوتیپ های قرمز جلین و رضوان در مراحل پایانی رشد از میزان آن کاسته شد. از طرف دیگر در هر سه ژنوتیپ، از میزان ترکیبات آنتی اکسیدانی، فنول و فلاونوئید کاسته و بر میزان قند کل میوه افزوده شد.از بین ژنوتیپ های مورد مطالعه، ژنوتیپ رضوان دارای بیش ترین مقدار آنتوسیانین، فنول و فلاونوئید بود اما مقدار قند کل در آن در سطوح پایین تری قرار داشت.

کاکوتی کوهی Ziziphora clinopodioides Lam. متعلق به تیره نعنا (Lamiaceae) یکی از گونه های کاکوتی است که علاوه بر پراکنش گسترده‏ای که در ایران دارد، این گونه به عنوان آرام بخش و مقوی معده در درمان اختلالات گوارشی و قلبی-عروقی، سرما‏خوردگی، افسردگی، سرفه، میگرن و تب مورد استفاده قرار می‏گیرد. هدف از این مطالعه مقایسه ترکیبات‏های شیمیایی اسانس گیاه در رویشگاه های مختلف استان‏های البرز و مازندران می‏باشد. به این منظور اندام‏های هوایی این گونه در مرحله گل‏دهی کامل از سه رویشگاه ارنگه، گاجره و رینه طی سال 1393جمع‏آوری گردید. اسانس‏گیری با استفاده از دستگاه تقطیر با آب (طرح کلونجر) و شناسایی ترکیب‏های متشکله اسانس ها با استفاده از دستگاه های GC و GC/MS انجام گرفت و نتایج نشان داد که ترکیب‏های اصلی اسانس در رویشگاه ارنگه شامل: ترپینن-4-ال (7/29 درصد)، در رویشگاه گاجره: 1، 8- سینئول (01/25 درصد) و در رویشگاه رینه: پولگون (92/17 درصد) گزارش شد. مقایسه ترکیب‏های متشکله اسانس کاکوتی کوهی در رویشگاه های مورد مطالعه نشان داد که در هر سه رویشگاه ، ماده موثره: پولگون به عنوان اصلی‏ترین ترکیب و پس از آن به ترتیب 1، 8- سینئول، پیپریتنون، نئومنتول، پارامنت-3- ان-8- ال و کارواکرول دارای بیشترین مقادیر متشکله اسانس گیاه بودند.

گیاه سنبله ای بادکنکی (Stachys inflata Benth.) از مهمترین گونه های بومی نواحی کوهستانی شمال ایران است که در طب سنتی استان گلستان به عنوان ضد التهاب و ضدعفونی کننده استفاده می شود. این تحقیق با هدف بررسی اوت اکولوژی ، اتنوفارماکولوژی، فیتوشیمیایی و آنتی اکسیدانی عصاره اندام های مختلف گیاه سنبله بادکنکی به همراه تهیه طیف فلورستیک گیاهان منطقه در کوهستان چهار باغ انجام گرفت. در عملیات صحرایی، ضمن تعیین رویشگاه طبیعی ، مهمترین نیازهای اکولوژیکی و فنولوژی گیاه در منطقه ثبت گردید و هم زمان طیف فلورستیک گونه های همراه منطقه به انضمام پراکنش جغرافیایی و اشکال زیستی با استفاده از روش های زوهری و راون کیه بدست آمد. به منظور بررسی فیتوشیمیایی ، سرشاخه های گلدار گیاه در تیرماه و ریشه ها در آبان ماه 1392 از ارتفاع 2100 متر کوهستان چهارباغ جمع آوری و همزمان اطلاعات استفاده های سنتی گیاه (اتنوفارماکولوژی) از مردم محلی بدست آمد . استخراج عصاره اتانولی نمونه ها به روش پرکولاسیون ، ارزیابی فیتوشیمیایی (فنول ، فلاونویید و آنتوسیانین کل) با استفاده از روش های اسپکتروفتومتری و بررسی عملکرد آنتی اکسیدانی نمونه ها نیز با استفاده از تست DPPH ارزیابی و داده ها در سطح P<0.05 ارزیابی گردید. نتایج نشان داد سنبله بادکنکی گیاهی علفی چند ساله و ریزوم دار است که رویشگاه طبیعی آن در مراتع کوهستانی چهار باغ (2200متر) با اقلیم خشک و سرد ، بارش سالانه 275 میلی متر، متوسط درجه حرارت سالانه 5/11 درجه سانتی گراد و در خاک هایی با بافت شن ، رس لومی ، اسیدیته 6/7 و شوری 6/0 دسی زیمنس می روید . رشد رویشی گیاه در اوایل اردیبهشت ، گلدهی در خرداد تا تیرماه و پراکنش میوه در فاصله شهریور تا آبان ماه انجام می گیرد . در این رویشگاه تعداد 48 گونه گیاهی ، متعلق به 45 جنس و 21 تیره شناسایی گردید که به ترتیب تیره های Asteraceae ، Rosaceae و Fabaceae از بیشترین غنای گونه ای با غالبیت فرم های زیستی تروفیت (42 درصد) و ژئوفیت (40 درصد) متعلق به نواحی رویشی ایرانو-تورانی و مدیترانه ای بودند .محتوای فنل کل (mgGAE/g 6/5±96/129) ، فلاونوئید کل (mgQUE/g 4/1±62/29) و آنتوسیانین کل (μg/g001/0±021/0) در عصاره سرشاخه های گیاه تقریبا 5/1 تا 3 برابر عصاره ریشه بود . عصاره سرشاخه ها به دلیل کثرت مواد موثره ثانوی نسبت به ریشه از پتانسیل بیشتری در مهار رادیکال های آزاد با میزان 2/4±3/76IC50= میکروگرم بر میلی لیتر برخوردار بود. لذا نتایج بدست آمده در تایید مصارف سنتی آن به عنوان مقوی ، مسکن ، ضدالتهاب و ضدعفونی کننده در درمان روماتیسم ، زخم و سوختگی و اسهال قابل بحث است.

کنگرفرنگی (آرتیشو) با نام علمی Cynara scolymus L. متعلق به تیره کاسنی است که به ‏دلیل امکان سنتز ترکیبات پلی‏فنلی و فلاونوئیدهای آنتی ‏اکسیدان، دارای خاصیت ضدالتهاب بوده و در صنایع غذایی و دارویی جایگاه ویژه دارد. در این تحقیق میوه های گیاه کنگر فرنگی در تابستان 1392 از مزرعه تحقیقات گیاهان دارویی کشت و صنعت گیاهان دارویی نیاک برداشت و عصاره اتانولی (70 درصد) آنها با استفاده از روش های مختلف خیساندن و اولتراسوند استخراج گردید. اندازه گیری میزان فلاونوئید وفنل کل با استفاده از روش های اسپکتروفتومتری، عملکرد آنتی اکسیدانی عصاره ها نیز با استفاده از روش هایRP، TAC، DPPH و در نهایت میزان کوئرستین و گالیک اسید توسط دستگاه HPLC جداسازی و شناسایی گردید. نتایج نشان داد بیشترین مقدار فنل کل (mg GAE 03/172) و گالیک اسید (ppm47/1) متعلق به عصاره اولتراسوند ولی بیشترین میزان فلاونویید کل (mg QE 22/93) و کوئرستین (ppm3/3) در عصاره مستخرج به روش خیساندن گزارش شد . بیشترین میزان عملکرد آنتی اکسیدانی متعلق به عصاره اولتراسوند در روش RP با میزان μg/ml IC50=0.39 در مهار رادیکال آزاد گزارش شد. بررسی نتایج نشان می دهد که روش های استخراج عصاره و آنالیز نقش مهمی را در کمیت و کیفیت مواد موثره و عملکرد آنتی اکسیدانی گیاهان در مهار رادیکال های آزاد وجود دارد.