نشریه پاسخ
پیاپی 10-11 (تابستان و پاییز 1397)

به اتفاق جمهور مفسران، سوره «انسان» در مدینه و آیات آغازین آن در شان اهل‌بیت رسول‌اللهb نازل شده است. افرادی همچون ابن‌تیمیه و وهابیان تابع او، درصدد این رویکرد برآمدند که سند و دلالت این روایات را مورد خدشه قرار دهند. نگارنده در این تحقیق کوشیده است تا اولا، مدنی بودن این آیات را اثبات کند و ثانیا، بنیادی‌ترین شبهه‌های دلالی این روایات را پاسخ دهد. دستاورد پاسخ‌ها، اثبات این مطلب است که امام‌علیg، به همراه خانواده‌اش و فضه، در مدینه با رضایت باطنی‌شان غذای خود را که برای افطار تهیه کرده بودند، به یتیم، مسکین و اسیر بخشیدند. در این میان، عصمت امام‌‌‌حسن و امام‌‌‌حسینc آنان را برانگیخت تا در کودکی خود، چند روز گرسنگی را تحمل کنند و روزه بگیرند. این آیات زمانی نازل شد که حضرت‌زهراh نه حامله بودند و نه بچه شیر می‌دادند؛ در نتیجه روزه گرفتن برای آن حضرت ضرری در پی نداشته است.

ادعای دشمنی پیامبراکرم ، امام‌علی  و سایر امامانb با ایرانیان، از جمله ایرادهای برخی از نویسندگان ضد دین، به پیشوایان دینی است. این نویسندگان که عموما دارای گرایش‌های ناسیونالیستی افراطی و ضد اسلامی هستند، با طرح ادعای دشمنی پیامبرa، امام‌علی  و دیگر ایمه شیعهb با ایرانیان، تلاش کرده‌اند چهره انسانی و اسلامی این شخصیت‌های بزرگ را تخریب کنند. اینان مدعی‌اند پیامبرa و امام‌علی همواره در مسیر دشمنی با ایرانیان حرکت کرده‌اند، مخصوصا امام‌علی  که در جریان فتوحات به خلفا کمک کرده و در زمان حکومتش نیز به غارت در ایران و سرکوب و قتل ایرانیان پرداخته است. همچنین دیگر سایر امامان شیعه، ازجمله امام‌‌حسین  نیز دشمن ایرانیان بوده‎اند! توجه به منابع تاریخی و دیدگاه نویسندگان منصف نشان می‌دهد، نه تنها هیچ خصومت و دشمنی میان رسول‌خداa، امام‌علی و سایر امامان با ایرانیان وجود نداشته، بلکه پیشوایان دینی بارها از ایرانیان قدردانی کرده و بر رعایت عدالت نسبت به آنان تاکید داشته‌اند و در سیره عملی خویش نشان داده‌اند که با ایرانیان هیچ ضدیتی نداشته‌اند.

نگاه امام‌خمینیe به دین اسلام، نگاهی جامع و پویا است. همین نگاه که متضمن توجه به اقتضایات زمانه است، نگاهی است نواندیشانه که ضرورت طرح و اعمال «ولایت فقیه» را در حوزه حکومت ایجاب کرده است. طرح و اعمال ولایت فقیه در سطح حکومت، به نگرشی نواندیشانه در آموزه‌های دین نیازمند است. موضوع ولایت فقیه در تفکر شیعه، موضوع بدیع و یا شاذی نیست و اصل ولایت فقیه، فارغ از حدود و اختیارات آن، در واقع در میان علمای شیعه و در ادوار گوناگون فقه شیعه همواره مطرح بوده است؛ لکن نظریه امام‌خمینی در خصوص ولایت فقیه، با وجود اینکه دارای مبنای قویم، مستدل و نیز از پیشینه فقهی برخوردار است؛ حاصل نگاهی نواندیشانه به دین و آموزه‌های آن و در پاسخ به اقتضایات هر عصر می‌باشد.

آیات متعددی از قرآن‌کریم، با صراحت، انسان را در زمینه پذیرش دعوت دین، مختار معرفی می‌کند. این درحالی است که مجازات «ارتداد» در فقه اسلامی، اعدام یا حبس ابد (در صورت عدم توبه) پیش‌بینی شده است. این حکم در نگاه اولیه، القا کننده تضاد بین گزینش آزادانه دین و ممنوعیت تغییر دین است. با توجه به هندسه احکام اسلامی، حکم ارتداد همسوی حفظ حقوق جامعه و نجات بخش است و جرم‌انگاری آن بر حکمت‌هایی از قبیل حفظ اصل اسلام، دفاع از مقدسات، جلوگیری از تزلزل عقاید مسلمانان، جلوگیری از نفوذ بیگانگان و نفوذ به قصد براندازی اسلام بنا شده است؛ هرچند با تدابیر اتخاذ شده در فقه، ارتداد تا زمانی که به حقوق دیگران و به حقوق جامعه خللی وارد نکند، جرم نیست. همچنین با نگاه دقیق به تفاوت زن و مرد در حکم ارتداد، علت آن تفاوت، نوع پردازش فکری و میزان ثبات عاطفی آنها، به واقع تفاوتی مثبت به نفع زنان است.

به ادعای برخی ملاک پویایی هر علمی ساختارمند بودن آن است. یعنی هر دانشی اگر بتواند به پرسش ها پاسخ دهد، معتبر و به محض عجز از پاسخ‌گویی، دچار تغییر و به سوی کامل شدن از طریق کشف جدید می رود؛ زیرا گزاره‌های علمی همواره در معرض آزمایش‌اند.آنان مدعی اند که گزاره‌های دینی چون یک بار صادر شده و بدون تغییرند از روش علمی پیروی نکرده و پویا نیستند. لکن باید گفت که چنین مبنایی از نظر بسیاری از اندیشمندان، حتی اندیشمندان غربی، نارسا شمرده شده است. زیرا اولا مبنای ادعا‌شده برای اینکه ثابت بماند، نباید آزمون پذیر باشد. ثانیا بر فرض صحت ملاک علمی بودن یک گزاره، این ملاک نمی تواند تنها ملاک اعتبار باشد و ملاک‌های دیگری هم برای کشف علمی بودن یک گزاره وجود دارد. به علاوه، بسیاری از گزاره ها به دلیل بداهت، نیازی به این ملاک ندارند. ثالثا دین علاوه بر روش تجربی، روش های دیگری از جمله اصول عقلی ثابت و بدیهیات را نیز به خدمت می گیرد.

«محبت» و «محبت‌گرایی» میان بندگان با رعایت ضوابط و معیارهای خاص آن، به‌عنوان اصلی اساسی در تمامی ادیان مورد تاکید قرار گرفته و از خشونت‌طلبی بی‌مورد نهی و مذمت گردیده است؛ چرا که رفتار همراه با «محبت» نقش اساسی در استحکام روابط اجتماعی داشته و به‌همان سان «خشونت» و «خشونت‌طلبی» خارج از قانون و عرف نیز به تخریب این روابط و ایجاد ناامنی و عدم ثبات جامعه می‌انجامد. البته افراط و تفریط در هردو بعد باعث سوء استفاده‌های زیادی از این دو اصل گردیده است. در این میان، مسیحیت، از جمله ادیان آسمانی است که پیروان آن بیش از همه بر «محبت‌گرایی» تاکید داشته و آن را یکی از آموزه‌های اساسی دین خود می‌دانند. رویکرد محبت‌گرایی مسیحیان بر مولفه‌ها و فلسفه‌های خاصی مبتنی است؛ همانند آموزه «فدا» و «نجات»؛ ولی هریک از این آموزه‌ها با نقدها و اشکالات اساسی مواجه است که در نوشتار کنونی، ضمن بررسی جایگاه آموزه «محبت» در مسیحیت، نقدهای آن طرح و بررسی شده است.

موضوع حیات از دیرباز یکی از مهم‌ترین چالش‌های فلسفی بشر به شمار رفته است. مسایل فراوانی درباره این امر مطرح شده و هرمکتبی بر اساس مبانی خود به تنقیح موضوعی و اثبات احکام آن پرداخته است. به صورت منطقی چیستی حیات، اولین و مهم‌ترین مساله‌ای است که در این راستا باید دربار‌ه آن اظهار نظر شود. ادیان الهی و فیلسوفان متاله به  تجرد حیات و ملحدان و تجربه گرایان از هویت مادی آن سخن گفته‌اند. زیست‌ شناسی تجربی حیات را همان فعل و انفعال‌های فیزیکی و شیمیایی متابولیسم بدن می‌داند که با توقف این فرایند از بین می‌رود. در مقابل، متالهان از جوهره مجرد، ثابت و ازلی آن دفاع کرده‌اند. در این مقاله با بررسی و نقد نظریه زیست شناسی تجربی و تقریر براهین فیلسوفان الهی به اثبات تجرد حیات و تقریر تفکیک ماهیت آن از فرایندهای بدنی مرتبط با حیات پرداخته‌ایم. روش تحقیق این مقاله توصیفی – تحلیلی است.