نشریه علوم کشاورزی و منابع طبیعی
سال هفتم شماره 4 (پیاپی 28، زمستان 1379)

مجموعه کارستی یکی از منابع مهم آبی در ایران و جهان می باشد که بررسی و شناخت این حوزه ها به منظور استفاده هر چه بهتر از آنها کاملا ضروری است. در این تحقیق سعی شده است خصوصیات هیدرولوژیکی دو حوزه، که یکی از سنگهای آهکی و دیگری از سنگهای غیرآهکی تشکیل شده است، مورد مقایسه قرار گیرد. حوزه رودخانه وهرگان یک حوزه کارستی است و تقریبا به طور کامل از سنگهای کربناته تشکیل شده است. این حوزه در رشته ارتفاعات زاگرس در استان چهار محال و بختیاری و مرز مشترک این استان با استانهای اصفهان و لرستان واقع شده و با حوزه غیر آهکی گلپایگان واقع در 160 کیلومتری غرب اصفهان و شمال حوزه آهکی وهرگان از لحاظ دبی های حداکثر لحظه ای، ضریب رواناب، دبی ویژه و نسبت به دبی حداکثر لحظه ای و حداکثر دبی متوسط روزانه در شرایط یکسان اقلیمی مورد مقایسه قرار گرفته اند. این دو حوزه از لحاظ عوامل مؤثر در تشکیل رواناب بمانند کشیدگی، مساحت، شیب و میزان بارندگی حوزه دارای شرایط نسبتا مشابهی می باشند. تحقیق حاضر نشان می دهد که ضریب رواناب در حوزه آهکی رودخانه وهرگان در یک دوره مشترک آماری 8 ساله، 3.7 برابر ضریب رواناب در حوزه غیر آهکی گلپایگان می باشد. ضریب رواناب برای حوزه آهکی وهرگان برابر 1.28 و برای حوزه غیر آهکی گلپایگان برابر 0.35 محاسبه شده است. دبی ویژه حوزه آهکی رودخانه وهرگان در طول یک دوره مشترک آماری برابر 0.0174 متر مکعب در ثانیه در کیلومتر مربع و دبی ویژه حوزه غیر آهکی گلپایگان برابر0.0051 متر مکعب در ثانیه در کیلومتر مربع برآورد گردیده است. نسبت بین دبی حداکثر لحظه ای سالانه و حداکثر دبی متوسط روزانه طی سالهای آبی 69-49 برای حوزه وهرگان بین 1.001 تا 1.76 متغیر بوده و به طور متوسط برابر 1.145 محاسبه شده است که این نسبت برای حوزه گلپایگان طی همین سالهای آبی بین 1.01 تا 2.01 متغیر بوده و به طور متوسط برابر 1.380 تعیین گردیده است. روند تغییرات دبی حداکثر لحظه ای سالانه و حداکثر دبی متوسط روزانه در هر دو حوزه شبیه هم بوده است ولی در تمام سالهای آبی دبی های حداکثر حوزه کارستی در سطح بالاتری نسبت به حوزه غیر کارستی بوده است.

Soiloss مدل تخمین فرسایش خاک در کشور استرالیا می باشد که از تعدیل معادله جهانی فرسایش خاک بدست آمده است. در تحقیق حاضر مدل رایانه ای soiloss در حوزه آبخیز شمالی رودخانه کارون در واحدهای اراضی 2/3، 3/3، 1/4، 2/4 و 5/4 به منظور تعیین میزان فرسایش و مقایسه با روش PSIAC که قبلا صورت گرفته، انجام شده است. هدف از این تحقیق تعیین قابلیت و کارآیی مدل در تخمین و برآورد میزان فرسایش در این حوزه است.

جهت تعیین اثرات عوامل محیطی و خاکی بر روی پوشش گیاهی منطقه حفاظت شده منطقه جهان نما، در داخل 37 واحد نمونه گیری(100×100 متر)، پلانهای یک متر مربع انتخاب گردید و سپس در صد پوشش تاجی تولید، در صد بهره برداری و همچنین عوامل فیزیکی و خاکی اندازه گیری شد. بر اساس کل داده های 37 واحد نمونه گیری با استفاده از رگرسیون چند متغیره گام به گام فقط رطوبت خاک وارد مدلی شد که در آن پوشش تاجی به عنوان متغیر وابسته بود. رابطه بین تولید ارتفاع از نوع معادله درجه دوم بود که با افزایش ارتفاع، نخست تولید کاهش و سپس افزایش یافت. در مدلی که درصد بهره برداری به عنوان متغیر تابع بود، ارتفاع و اثر متقابل رطوبت خاک و ارتفاع وارد مدل خطی گردید. در تحلیل رگرسیون داده های طبقه بندی شده بر حسب ارتفاع، بین تولید و طبقات مختلف ارتفاع رابطه ای از نوع منحنی درجه دوم برقرار شد و رابطه بین درصد بهره برداری با ارتفاع به صورت خطی معکوس بود. همچنین بین درصد بهره برداری و طبقات شیب رابط? خطی معکوس وجود داشت که می توان علت آن را به عدم تحرک گله های گوسفند در استفاده از مناطق پرشیب کوهستانی مرتبط نمود. جهت شیب تاثیری بر روی پارامترهای پوشش گیاهی نداشت. درصد پوشش تاجی گون? Stachys sp. با شب و درصد پوشش تاجی گون? غالب Poa bulbosa با ارتفاع رابطه خطی معکوس نشان می دهد و در ارتفاعات بالاتر، پوشش تاجی گون? Juniperus communis، که گونه ایست بالشتی و سطح وسیعی را اشغال می کند، افزایش یافته است.

بررسی حاضر در باغهای سیب زنجان جهت روشن شدن وضعیت غذایی درختان سیب از نظر عناصر کم مصرف انجام گردید. درختان سیب مورد مطالعه از رقم گلدن دلیشس می باشد. از میان درختان سیب، 24 اصله درخت انتخاب گردید. از برگ و خاک پای درختان سیب، نمونه برداری شد نمونه ها مورد تجزیه Fe Zn, Cu و Mn قرار گرفتند. نتایج تجزیه برگ و خاک با حد مرز بحرانی، کافی، حداکثر و مسمومیت، مواد غذایی (عناصر کم مصرف) با دیگر منابع موثق مقایسه گردید. نتایج نشان داد درختان سیب از نظر تغذیه Cu در حد طبیعی بوده اما قسمت عمده ای از درختان از نظر عناصر غذایی Fe, Zn و Mn به طور جدی دچار سوء تغذیه و کمبود می باشند. نتایج کلی طبق تجزیه برگی حاکی از آن است که 67% درختان کمبود Fe، 61% درختان کمبود Zn و 42% درختان کمبود Mn دارند.

عناب از گیاهان دارویی ارزشمندی است که در طب سنتی ایران جایگاه ویژه ای دارد. از میوه عناب به عنوان لینت بخش، پایین آورند? فشارخون و همچنین تصفیه کننده خون استفاده می شود. این گیاه به صورت دیم در مناطق خشک ایران می روید. هدف از انجام این تحقیق بررسی تکثیر رویشی عناب از طریق پاجوش است، به طوری که با انتخاب بهترین پاجوش و مناسبترین زمان برای انتقال آن بتوان به سهولت اقدام به تکثیر عناب در مناطق مورد نظر نمود. به منظور مطالعه تاثیر سن پاجوش های عناب و زمان انتقال آنها به زمین اصلی از یک آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار استفاده شد. سن پاجوش ها، در سه سطح یک ساله، دو ساله و سه ساله در نظر گرفته شد، سپس آنها در دو زمان آبان و اسفند به زمین اصلی انتقال داده شدند. نتایج این آزمایش نشان می دهد بهترین زمان برای انتقال پاجوش ها آبان ماه (قبل از یخبندان زمین) و بهترین نوع پاجوش، پاجوش های دو ساله می باشند.

اجزاء سطح خارجی دانه گرده نظیر طول محور قطبی و استوایی دانه گرده، طول شکاف جوانه زنی، درصد سطح منافذ نسبت به سطح کل و ضخامت نوارهای سطحی (ریج)، به عنوان معیارهای شناسایی 26 رقم و گونه گلابی به کمک میکروسکوپ الکترونی مورد ارزیابی واقع شده اند. برای محاسبه درصد پوشش سطحی منافذ از برنامه تجزیه تصویری استفاده گردید. مقایسه آماری نتایج در قالب یک طرح بلوک های کامل تصادفی با 10 تکرار انجام گردید، نتایج نشان داد که طول محور قطبی دانه گرده، درصد پوشش سطحی منافذ، طول شکاف جوانه زنی و نسبت طول محور قطبی به طول محور استوایی می توانند به عنوان معیارهای مفیدی برای شناسایی ارقام و گونه های گلابی بکار روند. طول محور استوایی دانه گرده نتوانست به عنوان معیار مناسبی باشد. ارقام و گونه های گلابی برای صفات طول محور قطبی دانه گرده (طول دانه گرده)، درصد پوشش سطحی روزنه، نسبت طول محور قطبی به طول محور استوایی دانه گرده و طول شکاف جوانه زنی بر اساس تفاوت معنی دار صفات به سه دسته حداکثر، متوسط و حداقل تقسیم شدند. دانه های گرده با طول 43 تا 45 در دسته حداکثر، 39 تا 43 در دسته متوسط و 36 تا 39 میکرومتر در دسته حداقل قرار گرفتند. برای نسبت طول به عرض دانه های گرده نسبت های بالاتر از 2 در دسته حداکثر، نسبتهای 1.85 تا 1 در دسته متوسط و نسبت های پایین تر از 1.85 در دسته حداقل واقع شدند. برای طول شکاف دانه زنی دانه های گرده با طول شکاف 37 تا 41 میکرومتر در دسته حداکثر و 36 تا 37 میکرومتر در دسته متوسط و دانه های گرده با کمتر از 36 میکرومتر در دسته حداقل واقع شدند.

به منظور شناسایی فون نماتدهای انگل گیاهی از راسته تایلنکیدا در مزارع پنب? دشت گرگان و گنبد، در زمستان سال 74 و بهار و تابستان سال 75 تعداد 40 نمونه خاک و ریشه از مزارع این منطقه به طور تصادفی جمع آوری گردید. پس از انتقال نمونه ها به آزمایشگاه، عملیات شستشوی خاک و ریشه ها، جداسازی نماتدها و تثبیت کردن آنها با استفاده از روش دگریس صورت گرفت. سپس از نماتدهای جدا شده به تفکیک جنس، اسلایدهای میکروسکوپی دائمی تهیه شد و پس از اندازه گیری های لازم و رسم تصاویر مورد نیاز، با استفاده از منابع و کلیدهای موجود اقدام به شناسایی گونه های جدا شده گردید. با بررسی های مرفولوژیک و مرفومتریک که روی گونه های جدا شده انجام گردید تعداد 9 گونه متعلق به 8 جنس از راسته تایلنکیدا شامل گونه های:Boleodorus thylactus, Helicotylenchus pseudorobostus, Merlinius brevidens, Neopsilenchus magnidens, Pratylenchus neglectus, Pratylenchus thornei, Pratylenchoides ritteri, Psilenchus hilarulus, Tylenchorhynchus latus شناسایی شد. تمامی این گونه های برای اولین بار از مزارع پنبه ایران گزارش شدند. همچنین پراکندگی و گسترش دو گونه P.neglectus و P.thornei که به عنوان نماتدهای مهم انگل گیاهی شناخته شده اند از سایر گونه ها بیشتر بوده است.

سورگم علوفه ای در جهان به دو صورت لاینهای خالص و ارقام هیبرید مورد کشت و کار قرار می گیرد. به منظور بررسی ارقام داخلی سورگم علوفه ای در مقایسه با رقم هیبرید اسپیدفید آزمایشی در سال 1377 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی عراقی محله در قالب طرح اسپیلت پلات در زمان در 4 تکرار انجام گردید. تیمارهای اصلی این آزمایش شامل رقم هیبرید اسپیدفید به عنوان شاهد و ارقام خالص KFS1،2 KFS،5 KFS،2 MFS و56 LFS بودند. تیمار فرعی (زمان) را چین تشکیل می داد که شامل چین اول و دوم بود. بر طبق نتایج به دست آمده در این آزمایش بین ارقام و چینها اختلاف بسیار معنی داری (در سطح احتمال 1%) در صفات عملکرد تر، عملکرد خشک، نسبت برگ به ساقه، تعداد گره، قطر ساقه، ارتفاع گیاه و نیز اختلاف معنی داری (در سطح احتمال 5%) در صفت تعداد برگ وجود داشت. بین ارقام مورد آزمایش از لحاظ تعداد پنجه اختلاف بسیار معنی داری وجود داشت ولی چین ها در این صفت با هم تفاوتی نداشتند. بیشترین میزان عملکرد تر مربوط به رقم اسپیدفید بود که با رقم خالص MFS2 در یک سطح آماری قرار داشت و بیشترین مقدار عملکرد خشک هم به رقم اسپیدفید مربوط می شد و پس از آن رقم MFS2 در گروه مجزای آماری قرار داشت. بیشترین و کمترین نسبت برگ به ساقه به ترتیب مربوط به ارقام KFS5 و LFS56 بود که در چین دوم این نسبت افزایش یافت. در ضمن از لحاظ ارتفاع گیاه، تعداد گره، قطر ساقه، تعداد برگ و تعداد پنجه به ترتیب ارقام LFS56، MFS2، KFS5، LFS56، MFS2 برتری داشتند. رقم MFS2 به دلیل داشتن عملکرد نسبتا بالا و داشتن نسبت برگ به ساقه مناسب توانست برتری خود را نسبت به ارقام داخلی دیگر نشان دهد و توانایی رقابت با هیبرید اسپیدفید را داشت.

به منظور تعیین تیپ ایده آل سورگوم دانه ای (sorghum bicolor) برای اصفهان، رابطه بین صفات مختلف مورفولوژیکی، فیزیولوژیکی، اجزای عملکرد و عملکرد، و اثر صفات مختلف بر عملکرد دانه بررسی شد. آزمایش با استفاده از 22 ژنوتیپ سورگوم دانه ای تحت شرایط فاریاب در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی اجرا شد. از تجزیه ضرایب مسیر برای تشخیص الگوی پیچیده اثرات بین صفات استفاده شد. نتایج تجزیه مسیر نشان داد که در تعیین وزن خشک رویشی از نظر اهمیت، ترتیب سطح برگ < ارتفاع ساقه < روز تا گرده افشانی < تعداد برگ برقرار بود. دیررسی زنوتیپها موجب افزایش وزن خشک رویشی و کاهش سرعت پر شدن دانه در واحد سطح شده و از این طریق به طور غیر مستقیم عملکرد دانه را کاهش داد. با توجه به ارتباط و اهمیت صفات مختلف در تشکیل عملکرد دانه، مشخصه های یک تیپ ایده آل برای سورگوم دانه ای برای اصفهان پیشنهاد گردید.

به منظور مطالعه تاثیر عمق کاشت و اندازه بذر بر روی رشد و نمو و عملکرد ذرت (Zea maize) هیبرید SC 704، یک آزمایش با طرح آماری کرتهای دوبار خرد شده با دو تاریخ کاشت (9 و 21 مرداد) در کترهای اصلی، سه عمق کاشت (2، 4.5 و 7 سانتیمتر) در کرتهای فرعی و چهار اندازه بذر (دانه ریز 6.1-5.9، متوسط 7.1-6.9، درشت 8.1-7.9 میلیمتر و مخلوط) در کرتهای فرعی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با چهار تکرار در سال زراعی 76-75 در مزرعه تحقیقاتی مجتمع عالی آموزشی و پژوهشی کشاورزی رامین وابسته به دانشگاه شهید چمران اهواز اجرا گردید. نتایج نشان داد که زمان سبز شدن بذور تحت تاثیر اندازه بذر و عمق کاشت می باشد و این عوامل، رشد و عملکرد گیاه را تحت تاثیر قرار می دهند. در عمق کم کاشت (2 سانتیمتر) یکنواخت بودن بذرها در مقایسه با بذور مخلوط موجب سبز شدن یکنواخت و در نهایت رویش همزمان گیاهان شده و از رقابت ناشی از تفاوت در زمان سبز شدن بین بوته ها جلوگیری به عمل آمد و این موضوع افزایش عملکرد را موجب شد. در عمق متوسط (4.5 سانتیمتر) بذرهای درشت و مخلوط موجب افزایش عملکرد شدند و بر عکس در عمق بیشتر (7 سانتیمتر) بذرهای ریز و در درجه بعدی بذرهای متوسط عملکرد بهتری از بذرهای درشت و مخلوط داشتند. در میان اجزاء عملکرد تعداد دانه در هر ردیف تحت تاثیر عمق کاشت و اندازه بذر قرار گرفته است که در این میان کاشت سطحی (2 سانتیمتر) با اندازه بذر درشت، تعداد دانه در ردیف (41.93) بیشتری از سایر اندازه بذور ایجاد کرده بود و در عمق کاشت متوسط (4.5 سانتیمتر)، بذر مخلوط با 41.41 دانه، بیشترین تعداد دانه را در هر ردیف را داشت. در بیشترین عمق کاشت (7 سانتیمتر) بذور ریز تعداد 42.45 دانه در هر ردیف را ایجاد کردند. این بررسی نشان داد افزایش عمق کاشت ضمن تاخیر در رویش و سبز شدن منجر می شود که از طریق کاهش رشد گیاهچه و رشد گیاه عملکرد دانه کاهش یابد.

به منظور بررسی اثر غرقابی بر روی رشد و تثبیت بیولوژیکی نیتروژن در گیاه شبدر زیرزمینی آزمایشی در قالب یک طرح بلوکهای کامل تصادفی با چهار تکرار و دو تیمار ایجاد شرایط غرقاب و شرایط طبیعی منطقه گرگان انجام شد، و در آن گیاه داکتلیس گلومراتا به عنوان گیاه مرجع جهت برآورد تثبیت نیتروژن گیاه شبدر زیرزمینی کشت گردید. نتایج نشان می دهد که شرایط غرقابی موجب می شود میانگین تولید ماده خشک، تثبیت نیتروژن در متر مربع، وزن تر گره و سطح برگ به ترتیب به مقدار 14.6، 31.75، 28.7، 14.4 درصد نسبت به تیمار شرایط طبیعی منطقه کاهش یابد، اما بر روی عملکرد نیتروژن تاثیر معنی داری نداشت.

کاهش رشد گیاهچه گندم در مرحله جوانه زنی در شرایط خشکی پدیده ای متداول می باشد. رشد گیاهچه در این مرحله را می توان به صورت حاصلضرب سه جزء (1) وزن اولیه بذر، (2) نسبت پویایی ذخایر بذر و (3) کارایی تبدیل ذخایر پویا شده به بافت گیاهچه در نظر گرفت. هدف از این مطالعه تعیین جزء حساس رشد گیاهچه به تنش خشکی بود. برای این منظور دو آزمایش فاکتوریل با دو رقم گندم (تجن و باکونارا) و فشارهای اسمزی مختلف ایجاد شده با PEG (از 0 تا 1.8 مگاپاسکال) انجام شد. در آزمایش دوم بذور قبل از قرار گرفتن در محلولهای اسمزی به مدت 24 ساعت در آب خیسانده شدند. در هر دوی این آزمایشها وزن خشک گیاهچه، نسبت پویایی ذخایر بذر و کارایی تبدیل ذخایر اندازه گیری شدند. نتایج نشان داد که در هر دو آزمایش رشد گیاهچه و نسبت پویایی ذخایر بذر با افزایش فشار اسمزی به طور کم و بیش خطی کاهش می یابد. اما، تنش خشکی تاثیری بر کارایی تبدیل ذخایر پویا شده به بافتهای گیاهچه نداشت. تیمار پیش خیساندن تاثیری بر واکنش رشد گیاهچه، نسبت تخلیه ذخایر بذر و کارایی تبدیل به تنش خشکی نداشت. اما در مجموع فشارهای اسمزی، رشد گیاهچه بیشتر (5.5 میلی گرم در گیاهچه)، نسبت تخلیه ذخایر بذر بالاتر (0.35 میلی گرم بر میلی گرم) و کارایی تبدیل کمتر (0.1 میلی گرم در میلی گرم) در اثر این تیمار مشاهده شد. نتیجه گیری شد که کاهش رشد هتروتروفیک گیاهچه گندم ناشی از کاهش پویای ذخایر بذر (یعنی فرآیندهای مربوط به تولید و فعالیت هورمون جیبرلین و آنزیمهای هیدرولیتیک) است.

برنج یکی از مهمترین محصولات کشاورزی و غذای اصلی بیش از 4/1 مردم جهان است. با توجه به مصرف فزایند? برنج در تغذیه ایرانیان باید توجه بیشتری به برنج و خصوصیات آن داشت. نشاسته ترکیب عمده برنج سفید که است که خصوصیات آن بر کیفیت پخت و فرآوری برنج تاثیر مستقیم دارد. انواع رقمهای برنج با خصوصیات ویژه خود در تولید محصولات خاص استفاده می شوند. نمونه های مورد آزمون در این طرح هشت رقم برنج غیر چسبنده (برنج سفید در انواع دانه بلند، دانه کوتاه و دانه متوسط) بودند. جذب آب، پروتئین، آمیلوز و امتیاز پراکندگی قلیایی برنج سفید اندازه گیری شد. نشاسته برنج با استفاده از هیدروکسیدسدیم از برنج سفید جداسازی شد و سپس مقدار خاکستر، پروتئین، دمای پیک، ویسکوزیته آمیلوگرام و دمای ژلاتینه شدن اندازه گیری گردید. داده های حاصل از آزمایشها در طرح کاملا تصادفی تجزیه و تحلیل شد. با توجه به تفاوتهای معنی دار بین خصوصیات نمونه های برنج، کاربرد هر یک در صنایع مختلف تعیین شد. همچنین مدلهایی بر اساس همبستگی ها و روابط بین خصوصیات ژلاتینه شدن طراحی گردید.

در آمار مقدماتی از میانگین به عنوان یکی از معیارهای تمرکز نام برده می شود که انواع مختلف دارد و هر کدام از آنها به سهم خود داده های یک جامعه آماری را از نقطه نظراتی به محقق می شناسانند و به میانگینهای توانی معروف هستند. با توجه به اهمیت این میانگینها رابطه بین آنها به عبارت دیگر نامساوی آنها همواره مورد توجه بوده است. این مقاله روشی جدید را برای بیان نامساوی که از تابع وزنی Ln استفاده می شود ارائه می دهد. همچنین با چند مثال مفید اهمیت محاسبه این نوع میانگینها را در مسائل کشاورزی و منابع طبیعی نشان می دهد.