مجله جریان شناسی دینی معرفتی در عرصه بین الملل
پیاپی 3 (بهار و تابستان 1399)

معنویت در بیانیه گام دوم انقلاب، از جایگاه مهمی برخوردار است؛ هم ازاین رو که یکی از دستاوردهای  چهل‎ساله انقلاب،ارتقای معنویت اسلامی بوده و هم از این جهت که یکی از اهداف مهم در گام دوم، ارتقای بیشتر آن در جامعه ایران به حساب آمده است. البته در مقام ارتقای بیشتر معنویت در گام دوم چالش هایی وجود دارد که یکی از مهم‎ترین آنها، رواج معنویت گرایی جدید در ایران است. از همین رو، این مقاله عهده دار بررسی پیامدهای معرفتی معنویت جدید و ارایه راهکارهایی برای مقابله با آن در جامعه ایرانی است.   معنویت جدید دارای پیامدهای متنوعی نظیر ترویج اومانیسم، تحریف فرجام گرایی، تبلیغ معنویت اباحه گرایانه، تعبیر زمینی از عشق و  تعبیر مادی از آرامش معنوی است و مهم‎ترین رویکرد برای مقابله با این گونه پیامدها، ارتقای سطح آگاهی عمومی است؛ به عبارت دیگر، افزایش کیفی آگاهی درباره پیامدهای منفی معنویت جدید ازیک سو و محاسن معنویت اسلامی از سوی دیگر، به منزله رویکرد کلانی در راستای تحقق معنویت اسلامی مندرج در بیانیه گام دوم قلمداد می شود. بر همین اساس، می توان به سه راهبرد اشاره کرد. نخست، راهبردکوتاه‎مدت تحت عنوان «بیان معایب معرفتی، فرهنگی و اجتماعی معنویت جدید»؛ دوم، راهبرد میان‎مدت با عنوان: «تغییر نگرش ایرانیان در مورد باورهای معنویت گرایی جدید»؛ سوم، راهبرد بلندمدت که عبارت است از «ارتقای آگاهی از محاسن معنویت اسلامی به منظور تمایل ایرانیان به سوی باورها و لوازم معنویت اسلامی».

این پژوهش، تاثیر رویکرد فرهنگی انقلاب اسلامی در عرصه بین ‎الملل را مورد بررسی قرار داده و هدف آن، تبیین تاثیر رهیافت فرهنگی انقلاب اسلامی بر عرصه نظریه‎ پردازی ورفتاری در عرصه بین ‎المللی است. این تحقیق با روش کمک‎ گیری از رهیافت سازه ‎انگاری در عرصه روابط بین ‎الملل برای پاسخ به این پرسش اصلی تدوین شده است که« رویکرد فرهنگی انقلاب اسلامی چه تاثیراتی بر عرصه بین ‎المللی داشته است؟  انقلاب اسلامی، از نظر سلبی منتقد و معترض روند جهانی‎ سازی، سلطه فرهنگ و هویت غربی و نادیده انگاری نقش دین و اخلاق در عرصه بین ‎المللی است و از نظر ایجابی، به در نظر گرفتن نقش دین، هویت دینی و اسلامی، اخلاق و معنویت در عرصه مناسبات بین ‎المللی تاکید دارد وهمین مطلب، فرضیه این پژوهش است. یافته تحقیق حاضر این است که با وقوع انقلاب اسلامی، رویکردها و تئوری‎هایی که به اهمیت فرهنگ در عرصه بین ‎المللی تاکید داشتند، تقویت شدند.

آثار و دستاوردهای انقلاب اسلامی ایران نه‎تنها در کشورهای مجاور، بلکه در دورترین کشورها نیز قابل مشاهده است. آرژانتین از جمله کشورهایی است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، حضور اولین مبلغان و رایزن های مذهبی - فرهنگی ایرانی را شاهد بوده است. آمایش جریان حاکم میان شیعیان آرژانتین بر اساس نظریه پخش که ذیل دو جامعه آماری بومی مستبصر و مهاجر عرب‎تبار دسته‎بندی می شود، محور اصلی مقاله حاضر است و تلاش شده است تا با استفاده از منابع مختلف، به‎ویژه منابع میدانی و بروز، به این پرسش پاسخ دهد که: «نقش جمهوری اسلامی ایران به‎عنوان مبدا پخش در فرآیند خودآگاه‎سازی شیعیان آرژانتین به‎عنوان مقصد اشاعه چه و چگونه بوده است؟». همچنین در این پژوهش فعالیت های صورت‎گرفته از سوی مبدا جهت ایجاد جامعه خودبنیاد در کشور مقصد بررسی خواهد شد. نظریه پخش، چارچوب نظری این تحقیق جهت پاسخ‎گویی به نقش جمهوری اسلامی ایران در پروسه هویت بخشی و کمک به بنیادسازی جامعه شیعیان است.

جنبش در ابتدا اعتدالی اخوان المسلمین و فرقه همواره تندرو وهابیت، دو گروه بسیار فعال و پرطرفدار سنی هستند که علی‎رغم اشتراک در سلفی بودن، گاه اختلافاتی اساسی با هم دارند. برای شناخت و تعامل در راستای تقریب، درک مبانی و اختلافات ایشان ضروری به نظر می رسد. از طرفی در طول تاریخ، مسئله معناداری گزاره های دینی و نوع برخورد با ظاهر متون، باعث ایجاد نحله های فکری شده است؛ عده ای به ظاهر جمود داشتند و در نتیجه هرگونه تفسیر و تاویل را باعث تعطیلی دین می دانستند. در مقابل برخی نیز به گوهر- و نه صدف- دین پرداخته و ظاهرگرایان را به کوته بینی متهم کردند.  این نوشتار پس از مراجعه به منابع معتبر، به بررسی- بدون ارزش گذاری- مبانی معناشناسی آنها پرداخته است. نتیجه پژوهش بیانگر وجود اختلافاتی در پذیرش تاویل، محکم و متشابه و حقیقت و مجاز است؛ این اختلاف نظرها خود باعث بروز اختلاف در مسایل روبنایی دیگری مانند بدعت شده است.

در میان اندیشمندان معاصر ایرانی که پیرامون تمدن اسلامی قلم‎ فرسایی کرده‎ اند، جریانی معتقد به ضرورت نوین‎ سازی تمدن اسلامی در عصر حاضر است. شناسایی و گونه‎ شناسی علل این ضرورت، موضوع این پژوهش را به خود اختصاص داده است. در واقع بیان علت و ضرورت نوین‎ سازی تمدن اسلامی از سوی اندیشمندان حوزه تمدن اسلامی، نشان‎ دهنده درجه اهمیت موضوع نزد آنها و تشکیل‎ دهنده شاکله دیدگاهشان پیرامون تمدن نوین اسلامی است که بررسی و دسته‎ بندی آنها در شناخت ابعاد مسئله و دست یافتن به دیدگاهی جامع بسیار حایز اهمیت است. در این پژوهش تلاش شده است تا با روش استقرایی ابتدا این دیدگاه ‎ها گردآوری شده و سپس به روش تحلیلی در ذیل سه گونه عامل کلامی - اعتقادی، تاریخی و اجتماعی دسته ‎بندی گردند.

جمهوری فدرال نیجریه طی سال‎های اخیر، از جهات مختلف اقتصادی و فرهنگی به‎ عنوان یکی از قدرت‎های نوظهور جهانی لقب گرفته است. بااین‎حال، این کشور همواره عرصه کشمکش پایان‎ ناپذیر پیروان ادیان و مذاهب بوده است. طی سی سال اخیر، این کشور با انبوهی از نوکیشانی که مذهب تشیع را برگزیده ‎اند، روبه‎ رو شده است . ظهور و بروز این اقلیت جدید و نحوه برخورد دولت با آنها و نگرانی از آینده این نوکیشان طی این سال‎ها، همواره مورد توجه بسیاری از اندیشمندان مطالعات ادیان و مدافعان حقوق بشر بوده و هست. در این نوشتار ضمن ترسیم تصویری از وضعیت اجتماعی- اقتصادی کنونی نوشیعیان، با تحلیل داده‎ های تاریخی و تجربی و با روش توصیفی- کتابخانه ای، راهکارهایی برای توسعه و تعمیق این جنبش نوپا در کشور نیجریه ارایه شده است.