نشریه ایران ورجاوند
پیاپی 7 (پاییز و زمستان 1400)

در این نوشتار به مجموعه کوچکی از مهرها و اثر مهرهای محوطه مس‌سنگی دهسوار در دشت میانکوهی ماهیدشت در غرب مرکزی ایران پرداخته خواهد شد. این مجموعه در سال 1960 در جریان انجام پروژه پیش از تاریخ ایران توسط رابرت بریدوود مورد شناسایی قرار گرفت. برای دیگر مهرهای مشابه با آنها که از ایران و میان رودان شمالی به‌دست آمده، تاریخ هزاره پنجم تا میانه هزاره چهارم پ‌م پیشنهاد می‌شود. اثر این مهرها نشان می‌دهد که هم برای مهر و موم کردن ظروف قابل حمل و هم برای پلمپ درب‌های ورودی مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

پل شیرپناه در بخش گرمسیری بخش زرنه شهرستان ایوان و بر مسیل عمیقی در مسیر راه باستانی اریوحان به مندلی ساخته شده است. این پل دارای یک دهانه بوده و با مصالح بوم‌آورد لاشه‌سنگ و گچ‌نیمکوب ساخته شده که امروز از ساختمان اصلی آن فقط پایه‌های که در دو طرف مسیل ایجاد شده، باقی است. از چگونگی شیوه قوس‌زنی و دهانه آن، به‌علت فروریزی آن در طی زمان آگاهی نداریم هرچند که از پایه قوس و خیز آن آثار کمی باقی است. به‌هررو این پل یک دهانه دارد و برای تسهیل آمد و شد، نه بر رود گنگیر بلکه بر یک مسیل عمیق سر راه آن ایجاد شده است. براساس شواهد معماری و مصالحی که در ساخت این سازه استفاده شده، به‌احتمال متعلق به دوره ساسانی و بعد از آن است و در مورد آن، منابع تاریخی آگاهی به‌دست نمی‌دهند. در این نوشتار پس از درآمدی برجغرافیای تاریخی این ناحیه به بررسی راه‌های باستانی که درگذشته و تاحدودی اکنون مورد استفاده است و در ادامه به توصیف سازه مورد نظر و شیوه ساخت آن پرداخته‌ام و در پایان نیز جمع‌بندی از کلیه مطالب ارایه شده است.

این مقاله به بررسی تاریخ دوره مغول به‌عنوان یک ولایت از دیدگاه اسناد مکتوب و نگاه مورخان هنر و معماری می‌پردازد. این مرکز بر شهر ورامین و زیارتگاه‌های متعدد آن متمرکز بوده و نشان دهنده چگونگی ابنیه‌ها و تزیینات آنها، بازخورد گسترده کاشی‌های لعابدار مشخص و تاریخدار، می‌تواند منبع غنی برای نوشتن تاریخ باشد.

در شکل دادن به هویت یک معماری، عوامل موثر زیادی دخیل هستند که از آن جمله می‌توان به عوامل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، حقوقی و .. اشاره کرد. در کنار سایر این موارد، فرهنگ جامعه و نوع آموزه‌ها و باورهای دینی می‌توانند مهم‌ترین تاثیرات را بر عناصر معماری و هویت آن از خود بروز دهد. در این راستا، پژوهش پیش رو بناهای آرامگاهی دوره قاجار استان آذربایجان غربی را مورد مطالعه و بررسی قرار داده است. با توجه به این که در این استان شیعیان در نواحی شمالی آن و اهل سنت در نواحی جنوبی سکنی گزیده‌اند، بناهای آرامگاهی موجود در آذربایجان غربی نیز به دو گروه : الف) مقابر مربوط به شیعیان و ب) مقابر مربوط به اهل تسنن، تقسیم می‌شود. پژوهش پیش رو به شیوه توصیفی-تحلیلی و تاریخی و بر اساس مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای، میزان تاثیرات آموزه‌های دو مذهب شیعه و سنی را بر معماری و عناصر این دسته بناها مورد مطالعه قرار داده و مشخص گردید که مذاهب شیعه و سنی مهم‌ترین تاثیرات را در کمیت و کیفیت معماری و تزیینات بناهای آرامگاهی این منطقه دارند و آموزه‌های آنها به طور آشکاری در مقابر آذربایجان غربی به‌ویژه در کاربرد مناره، منبر، شعایر مذهبی یا کتیبه‌ها، سنگ قبور، نمازخانه، تزیینات، وسعت و... اثرگذار بوده است.