نشریه کتاب نقد
پیاپی 38 (بهار 1385)

خاتمیت پیامبر گرامی اسلام و دین اسلام، یکی از ضروریات دین اسلام است که قرآن و روایات متواتر آشکارا بر آن دلالت می کند. این مقاله می کوشد ضمن ارائه دلایل قرآنی و روایی خاتمیت به برخی از شبهات مطرح در این باره بپردازد که عبارتند از: 1. خاتمیت، یعنی پایان حاکمیت دوره غریزه، 2. خاتمیت، یعنی پایان دوران ولایت شخصی. 3. خاتمیت با مرجعیت علمی امامان معصوم قابل جمع نیست. در نقد و بررسی این شبهات، بی پایگی آنها عیان گردیده و اثبات شده است که بشر در تمام دورانها به دین نیاز دارد و این گونه نیست که مخصوص دوران غریزه باشد و...

رابطه امامت و خاتمیت از مسائل مهم کلامی است که در گذشته مور اهتمام جدی واقع نشده و متکلمان به اشاره بسنده کرده اند. در سده های اخیر، شبهات و انتقادهایی از سوی عالمان اهل سنت مانند «شاه ولی الله دهلوی هندی» و از معاصران، دکتر «اقبال لاهوری» به مبانی مذهب تشیع متوجه شده است. پیشینه ترجمه و تبلیغ چنین شبهاتی از سوی بعضی وطنی ها در کسوت های مختلف مانند «کسروی» به دهه های پیشین بر می گردد که متاسفانه امروزه در آثار قلمی - بیانی بعضی روشنفکران دوباره به صورت کتاب، جزوه و سایت ها رخ می نماید...

محصول هر استدلالی را می توان با ارزیابی مقدمات آن و کیفیت پیوند ایجاد شده بین آن ها سنجید. سلامت و فساد محصول فکر در گرو درستی و نادرستی مقدمات استدلال و صحت و سقم پیوند آن ها با یکدیگر است. مقدمات درست آن گاه که به شکلی صحیح به هم پیوند خورند، محصولی سالم به بار می آورند و آن گاه که اعوجاجی در مقدمات یا پیوند آن ها پدید آید، مصولی تلخ و فاسد به بار می نشیند. اکنون خود را با محصول اندیشه یکی از متفکران معاصر درباره امامت رو به رو می بینیم. او می انگارد که امامت (به گونه ای که شیعیان باور دارند) با خاتمیت نبی مکرم اسلام (ص) ناسازگار است و این را بر چند مقدمه بنیان می نهد...

خاتمیت رسالت پیامبر اکرم (ص) به رغم آن که مستند به شواهد عقلی و نقلی فراوان اعم از قرآن و روایات - بوده و افزون بر اجماع جزء ضروریات اعلام شده ولی در گذشته و در ال هماره با تشکیک ها و شبه هایی رو به رو بوده است که پیدایش دو فرقه گرماه بابیه و قادیانه نتیجه نامبارک همین تردیدها است. یکی از شبهات که در این زمینه از سوی آقای سیدعبدالکریم سروش ارائه شده، عدم هماهنگی میان مفهوم خاتمیت با ولایت از نگاه شیعه است. به ادعای ایشان از آن جا که تشیع غایی برای ائمه (ع) افزون بر تبیین کتاب و سنت نبوی، نقش نوگستری (ارائه آموزه های نوین مسکوت گذاشته در کتاب و سنت نبوی) قائل است. عملا بر خاتمیت رسول اکرم (ص) خط بطلان کشیده است...

معمولا هیچ علمی در خلا به وجود نمی آید؛ بلکه علل و عواملی در پیدایش و گسترش آن نقش دارد و چه بسا در گذر تاریخ با ایجاد عملی یا پیدایش زمینه ای با مساله ای جدید رو به رو شده یا به مرحله ای تازه وارد شده است. علم کلام نیز چنین است و مانند دیگر علوم تارخ مند و مسیر تاریخی خاص خود را دارد و مراحل ادواری را طی کرده است. در میان متکلمان و دین پژوهان مسلمان توجه به این سیر با غفلت رو به رو شده است؛ هر چند در نیم قرن اخیر اقداماتی به انجام رسیده است. مهم آن است که بی توجهی به سیر مباحث و مسائل کلامی اسلامی در مواردی کلیت این علم یا برخی از مسائل و مباحث آن را با مشکل رو به رو می کند...

امامت یکی از آموزه های مهم اسلامی است که از دیر زمان، مورد اهتمام و بحث و تحقیق مذاهب و متفکران اسلامی بوده است. در این میان، شیعه امامیه برای امامت، اهداف، رسالت ها و شاخص هایی را تعریف کرده است که به سبب آن ها، امامت در تفکر شیعی از جایگاه و اهمیت ویژه ای برخوردار شده است و اگر دیگر مذاهب اسلامی، امامت را از واجبات فقهی می دانند، شیعه آن را از اصول اعتقادی می شمارد. اجرای احکام و حدود اسلامی، برقراری امنیت، گسترش عدالت و دفاع از کیان اسلام و مسلمین از مهم ترین اهداف امامت و مسئولیت های امام است که شیعه و اهل سنت بر آن توافق دارند...

خاتمیت از مؤلفه های اساسی آیین مقدس اسلام است که به موجب آن حضرت محمد (ص) آخرین پیامبر آسمانی و اسلام نیز آخرین کتاب آسمانی خواهد بود. اصل خاتمیت دست کم در بین مسلمانان از بدیهیات اسلام به شمار می آید؛ ولی درباره تفسیر و رابطه آن با امامت و عقل رهیافتهای مختلفی وجود دارد که نگارنده بررسی و تحلیل آن ها را در جایی دیگر به تفصیل ارائه داده است. این مقال می کوشد نگاه دکتر اقبال لاهوری به عنوان روشنفکر اهل سنت و دکتر علی شریعتی به عنوان روشنفکر شیعی را بررسی کند...