نشریه کتاب نقد
پیاپی 41 (زمستان 1385)

«عاشورا» از پدیده های شگفت انگیز تاریخ بشری است که هر قومی به میزان آشنایی و تمسک بدان توانسته است برای خویش هویتی عدالت طلبانه و خداجویانه در آیینه آن بسازد و به پاسداشت آرمان های متعالی خود دست یازد؛ چنان که در میان مسلمانان، پیروان مکتب تشیع بیشترین بهره را از این پدیده برده و موجبات برانگیختن رشک دیگر اقوام و مکاتب را فراهم کرده اند. ابراز شگفتی جرج جر داق، ادوارد براون، گاندی و... از آثار و برکات عاشورا این رشک را به خوبی آشکار می سازد. اما این پدیده شگفت و واقعه عظیم مانند همه آموزه های الاهی در معرض آسیب دشمنان اسلام است و قرائت های تاریخی و تفسیرهای مبتنی بر واقعیت های آن، گرفتار «پندارسازی ها» و «اسطوره پردازی ها» شده است. بدیهی است که برکات این واقعه برای تداوم «هویت سازی»، «هنجارآفرینی» و ایجاد«حرکت های اجتماعی سازنده» نیازمند آن است که گوهر و اصالت آن حفظ شود. این مهم نیازمند جهدی چندجانبه است تا در موضعی سلبی و ایجابی، نخست به مبارزه با «پندارسازی های غیر عقلایی» در این مهم بینجامد؛ دیگر آنکه همزمان با ارائه روایت های تاریخی و عقلایی از این واقعه، توجه همگانی را به ذات، اهداف و آثار آن جلب کند و در مرحله دیگر، موجبات تداوم هنجارآفرینی و هویت سازی زیر پرچم عاشورا را برای امت شیعه و جامعه بشری فراهم آورد.

نهضت سالار شهیدآنکه سرانجام به شهادت مظلومانه امام حسین (ع) و یارانش انجامید، در عین آنکه تلخ ترین حادثه در تاریخ دینداری به شمار می آید، خود ثمرات و برکاتی داشته که تا کنون استمرار یافته است. یکی از برکات این نهضت عظیم، بازسازی آن دسته از مفاهیم دینی است که در روزگار امام، دچار تحریف و مسخ شد؛ چنان که در دوران ما نیز در آستانه چنین خطری قرار دارد. این مفاهیم دینی را می توان به سه دسته اساسی تقسیم کرد که عبارتند از: 1.مفاهیم سیاسی نظیر رابطه دین با سیاست 2. مفاهیم کلامی نظیر مسئله امامت 3. مفاهیم فرهنگی نظیر رابطه امام با امت. نگارنده در این مقاله به نقش نهضت کربلا در بازسازی این مفاهیم پرداخته و این مسئله را مورد توجه قرار داده که بسیاری از فرهنگ و سنت های رایج میان شیعیان، از عشق غیرقابل توصیف آنان به امام حسین (ع) نشات گرفته است.

کتابهایی که درباره عاشورا و زندگانی امام حسین (ع) نوشته شده، بسیار است؛ اما بیشتر آنها اگر نگوییم بی بار، بی گمان کم بار و بی مقدارند. راقم این مقال در کتابخانه ام بیش از پانصد جلد کتاب در این باره دارم. فراتر از اینکه آ“ها را تورق کنم با تعمق و تحقیق در آنها نگریسته ام و عصاره و چکیده هر یک را نوشته ام و پاره ای از نتیجه هایی که از این سفر دور و دراز گرفته ام، اینک در این نوشتار می نویسم تا چه قبول افتد و چه در نظر آید: 1. کتابها غالبا تکرار مکررات و نقل منقولات است و به سختی در میان آنها، سخن تازه ای یا حرف متقنی می توان یافت...

مقاله حاضر به بررسی مراسم «حسی» در کشور ترینیداد می پردازد. مراسم «حسی» صورت بومی شده (کرولی شده) مراسم عاشورای امام حسین علیه السلام در این کشور است. مولف از یک سو، روند ورود مسلمانان به این شبه جزیره و برگزاری مراسم عاشورا را بررسی می کند و از سوی دیگر، فرایند ایجاد دگرگونی و تحول اساسی در این مراسم و پیوند آن با نوعی کارناوال محلی را تبیین می نماید. ...