ماهنامه زمانه
پیاپی 1 (مهر 1381)

در پیش شماره ماهنامه زمانه (ایران معاصر)، نویسنده به بررسی پیشینه خاندان جرج بوش دوم، رئیس جمهور آمریکا پرداختند در آن مقاله به چگونگی رشد و قدرت گرفتن خاندان بوش توسط خاندان «هریمن» و فعالیت آنان در قاچاق تریاک پرداخته شد و در پی آن پیوند خاندان بوش با فرقه شبه ماسونی «جمجمه و استخوان» مورد تحلیل قرار گرفت در این شماره ماهنامه آقای شهبازی به زوایای دیگری از پیوند خانواده بوش با کانون های قدرت صهیونیستی و تعاملات آنان در صادرات اسلحه پرداخته اند.

سخن جورج بوش، رئیس جمهور آمریکا، در مورد آغاز جنگ های صلیبی علیه مسلمانان، ما را بر آن داشت تا تاملی در تاریخچه این نبردهای خونین و پیامدهای شوم و نافرجام آن داشته باشیم.
در پیش شماره ماهنامه زمانه (ایران معاصر) نویسنده به بحث درباره جنگ های صلیبی پرداخته بودند، که در این شماره ماهنامه دوره ای دیگر از جنگهای صلیبی را به تصویر کشیده اند.
«فرمان تقسیم جهان بین دولت اسپانیا و پرتغال را پاپ که در سال های پایانی قرن 15 میلادی صادر کرد» قدیمی ترین کاغذ به جای مانده است که روی میز سبز نگاشته شده و جهان بیگانه - انسان های رنگین پوست و سرزمین های شان - را در اختیار سفید پوستان قدرتمند قرارمی دهد. منشور پاپ، بدعتگذار سنتی است که تا روزگار ما ادامه می یابد: قدرت های سفید پوست به کشف سرزمینهای جدید می پردازند و در این که نواحی تازه شناخته شده را تصرف کنند، حتی لحظه ای، تردید نمی کنند.»(1)

سئوال جدی نسل جوان و اندیشمند جامعه ما درخصوص چگونگی آغاز جنگ ایران و عراق، ما را بر آن داشت تا در سلسله مقالاتی به تحلیل تاریخی و بررسی این واقعه مهم در تاریخ معاصر ایران بپردازیم.

نهضت ملی شدن صنعت نفت، سرآغاز یک همدلی فعالانه میان همه گروه ها و شخصیت های سیاسی و مذهبی بود که به منافع ایران واسلام می اندیشیدند. ولی این گروه ها در طول زمان و پس از دست یازیدن به قدرت سیاسی، به قلع و قمع و حذف یکدیگر پرداختند. کودتای بیست و هشت مرداد که با طراحی انگلستان و آمریکا و اجرای مشترک آن دو به انجام رسید، پایان غم انگیزی بر نهضت ملی شدن صنعت نفت و آغاز دوره جدیدی از دیکتاتوری و استبداد بوده است. نظر به اهمیت این واقعه، نگاهی گذرا به آنچه که گذشت، می اندازیم.
با پیروزی نهضت ملی در جریان قیام سی ام تیر 1331 و روی کارآمدن مجدد دکتر مصدق، نهضت، به اوج اقتدار خود رسید، خصوصا آن که در همان اولین روز، پیروزی دیگری برای آن رقم زده شد؛ دادگاه لاهه در همان شب، به نفع مردم ایران رای صادر نمود. مجلس شورای ملی نیز روز سی ام تیر را به عنوان روز قیام مقدس ملی اعلام نمود و قوام السلطنه را به دلیل کشتار مردم و قیام مسلحانه علیه ملت ایران، مفسد فی الارض شناخت و کلیه اموال او را مشمول مصادره دانست.
رئیس مجلس، سیدحسن امامی، که از فراماسون های برجسته و از طرفداران دربار و شاه بود، کنار رفت و آیت الله سید ابوالقاسم کاشانی به ریاست مجلس انتخاب شد. در مجلس هم کمیسیونی برای تعقیب مسببین حوادث و کشتار سی ام تیر تشکیل گردید. اما در عین حال، دکتر مصدق، سرلشکر احمد وثوق، فرمانده ژاندارمری زمان قوام السلطنه را که در جریان قیام، دست به کشتار مردم زده بود، به عنوان کفیل وزارت دفاع منصوب کرد.

پس از جنگ جهانی دوم، ایالات متحده آمریکا که به سلاحهای عمده اقتصادی و ملیتاریسم مسلح بود به عنوان یک قدرت جدید و برتر جهانی ظهور کرد. و درصدد سیطره سیاسی بر سایر کشورها برآمد. کودتای 28 مرداد 1332، و بازگرداندن شاه به تخت سلطنت، شکل گیری جدی این سیطره سیاسی آمریکا در ایران را رقم زد. در نقطه مقابل مقاومتهای بسیاری در برابر فزون خواهی آمریکا صورت گرفت مبارزات امام خمینی در اوایل دهه 1340 و اعتراض وی به کاپیتولاسیون و تبعید ایشان به ترکیه و مقاومتهای گوناگون سیاسی، که هر کدام منطق ویژه خود را داشت اوج این مقاومت 22 بهمن 1357 بود که در پی آن در 13 آبان 1358 سفارت آمریکا به اشغال دانشجویان پیرو خط امام درآمد. و پس از مدتی آمریکا روابط سیاسی خود را با ایران قطع کرد.
در گفتگوی این شماره ماهنامه زمانه حال و آینده مناسبات ایران و آمریکا با حضور دکتر منوچهر محمدی و دکتر هرمیداس باوند استادان دانشگاه به بحث گذاشته شده است.
زمانه: یکی از مباحث مطرح در فضای سیاسی امروز، بحث چگونگی رابطه ی ایران و آمریکاست باتوجه به وضعیت خصومت آمیزی که در حال حاضر بین این دو کشور وجود دارد، و وضعیت فعلی کشور ما و ضرورت حفظ منافع ملی، و توجه به آرمان های سیاسی و اعتقادی، ارزیابی شما از روابط ایران و آمریکا چگونه است؟

دست یابی به هویت ملی و یافتن ریشه های پیوند یک ملت در تاریخ و شالوده پیروزی ها و شکست های یک جامعه، اشراف به ابزار تاریخی توسعه یافتگی و حتی توسعه نیافتگی و مسایل اینچنین، از طریق پژوهش در دل تاریخ و حصول شناخت علمی و آگاهانه از پیشینه یک ملت، میسور است. ملتی که تاریخ خود را نشناسد، لاجرم آزموده ها را باز می آزماید و پیاپی در گرداب خطاها می غلتد. در این صورت امکان بهره وری صحیح از گذشته را نخواهد داشت. در این میان از اساسی ترین پایه های آگاهی تاریخی، اسناد و مدارک بازمانده است.
در جامعه فرهنگی، نیز، موسسات و نهادهایی فعالند که از دل این اسناد و مدارک بازمانده که گویای روزگاران گذشته و شاید بربادرفته ای هستند، مورخانه برگ های تاریخ را در جستجوی حقیقت ورق می زنند. هر یک به فراخور توانایی ها، در بخشی از تاریخ در گشت و گذارند.
بی شک یکی از مهمترین و سرنوشت سازترین دوران های تاریخی ایران در این روزگار، دوران دویست ساله گذشته است. دو قرنی که با عنوان تاریخ معاصر شناخته شده است و ذهن مورخان و اندیشمندان و پژوهشگران بسیاری را به خود مشغول داشته، چرا که تمامی خصلت های سیاسی و فرهنگی و اجتماعی این روزگاران، بلاشک ریشه گرفته از این دوران است. از آنجایی که شناخت زوایای این دوران دو قرنه و کشف ناشناخته ها و نامکشوف مانده ها در آن زمانه، راهگشای بسیاری از نقاط فروپوشیده مانده امروز می تواند باشد.
یکی از این موسسات که تخصصا در زمینه تاریخ معاصر به فعالیت مشغول است، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران است. این موسسه پژوهشی و مطالعات فرهنگی است و وابسته به بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی.

در پیش شماره ماهنامه زمانه (ایران معاصر)، سخنی درباره نحوه تقسیم بندی کلی از تاریخ نگاری های مختلف انقلاب اسلامی به میان آوردیم که در آن به تاریخ نگاری علنی پهلوی ها پرداخته شد. در این مقاله تبیین جزئیات مربوط به تاریخ نگاری علنی پهلوی را پی گرفته و به مبحث تاریخ نگاری باستان گرایانه که از نقاط عطف مهم تاریخ نگاری در ایران معاصر است، پرداخته ایم بدیهی است که در شماره آینده از سایر مباحث از تاریخ نگاری ها پهلوی ها سخن خواهیم گفت.
همانطور که در مقاله پیشین آمده است، تاریخ نگاری پهلوی ها به دوگونه تاریخ نگاری علنی و رسمی و تاریخ نگاری مخفی و درونی قابل تقسیم است.

در پیش شماره ماهنامه زمانه (ایران معاصر) نویسنده به بررسی و نقد روش شناسی کتاب «معمای هویدا»، نوشته عباس میلانی، پرداخته است. در این شماره ماهنامه زمانه نیز، تحلیل و نقد دیدگاه های تاریخی ارایه شده در این کتاب را مد نظر قرار داده است.
در قسمت پیشین، با بخشی از کاستی های معمای هویدا، اثر عباس میلانی، از منظر روش شناسی و مبنای علمی کار آشنا شدیم. در این شماره، به محتوای کتاب و ادعاهای نویسنده درخصوص هویدا، محمدرضا پهلوی، و تحولات ایران در دوره پهلوی نگاهی خواهیم انداخت.
پیام کلی کتاب این است که هویدا، روشنفکر و متجددی بود که به منظور تعدیل رژیم پهلوی، به همکاری با آن رژیم روی آورد و امیدوار بود که با افزایش نقش طبقه متوسط، در درازمدت، شاه به تقسیم قدرت رضایت بدهد؛ اما جزمیت روشنفکران در مخالفت با محمدرضا شاه و اصلاح ناپذیر دانستن رژیم پهلوی، عدم انعطاف محمدرضا پهلوی نسبت به کاستن از استبداد سیاسی و تن دردادن هویدا به پذیرش نقش نخست وزیر گوش به فرمان شاه، باعث شد که هدف هویدا عملا تحقق پیدا نکند. میلانی اذعان می کند که حمایت آمریکایی ها از کانون مترقی، حسنعلی منصور، و هویدا دقیقا به همین منظور صورت گرفت و بنا بود که کانون مترقی و فن سالاران عضو آن، برای انجام اصلاحات سیاسی در ایران جایگزین جبهه ملی شوند. میلانی برای جا انداختن چنین تصویری از هویدا، وی را با آب و تاب فراوان، روشنفکری فرهیخته معرفی می کند. از نظر او، شاه در زمینه های فرهنگی و اقتصادی، متجدد و مروج تجدد بود؛ اما به تجدد سیاسی، یعنی کاستن از اختیارات خود، تن در نمی داد. از نظر میلانی، سال های صدارت هویدا، سال هایی بود که شاه به شکل بی سابقه ای استقلال پیدا کرده بود و در مقابل بیگانگان و تمایلات توسعه طلبانه آنها ایستادگی می کرد. افزایش قیمت نفت، ایجاد ارتباط با بلوک شرق و احداث ذوب آهن، دلایل میلانی برای اثبات استقلال سیاسی رژیم پهلوی در دهه های چهل و پنجاه است. میلانی، برغم اشاره به تشدید سانسور و وجود شکنجه در دوره صدارت هویدا، با قلم پردازی و بزرگ نمایی عدم سوءاستفاده مالی هویدا، سعی دارد نقش او را در سانسور، شکنجه و کشتار مخالفان به حاشیه برده و در نهایت فقط، هویدا را از لحاظ اخلاقی - از این حیث که قانون اساسی، در هر حال، نخست وزیر را مسئول کرده و مقصر می شناسد

نیویویک تایمز در شماره سوم ژوئن خود به توافق های مشکوک بوش و پوتین در مورد ایران و عراق اشاره کرده است.
این نشریه می افزاید: ایران و عراق سالهاست در روابط آمریکا و روسیه مساله ساز بوده اند در دهه گذشته هم عراق و هم ایران؛ روسیه شوروری رابطه خوبی داشتند، در حالی که آمریکا این دو کشور را دشمن تلقی می کرد. مقامات آمریکایی از مدت ها پیش گله داشتند که دیپلمات های روسیه، سپر بلای عراق می شوند و از فشار بر عراق می کاهند. جرج تنت رییس سازمان CIA نیز اخیرا گفت: ایران هنوز برای توسعه موشک های دور برد، سلاح های هسته ای از روسیه کمک های مهم دریافت می کند. در واقع پیمانی را که بوش و پوتین در مورد کاستن از حجم زرادخانه های هسته ی در مسکو امضا کردند، بی شباهت به پیمان مشابه میان کلینتون ویلستین نیست.
بوش به صراحت در سخنان خود گفته است که عراق و ایران در راس همه مسایل قرار دارند. بنابراین پوتین خود را در موقعیت تازه ای می یابد که براساس آن باید تغییر روش دهد. دیپلماتهای روسی که سال گذشته از تجدید نظر بروی تحریم های بین المللی علیه عراق جلوگیری کرده بودند، اکنون با آمریکا همکاری می کنند تا برنامه تحریم تجدید نظر شده ای را اعمال کنند.
شیوه برخورد روسیه با ایران هم در حال دگرگونی است. روسیه اخیرا با ایران بر سر کنترل منابع دریای خزر دچار اختلاف شده و برای نخستین بار تغییر موضع داده است.

پس از انتشار نظریه «برخورد تمدن ها» ی ساموئل هانتینگتون، از نظریه پردازان سیاسی و با سابقه ترین طراح سیاست های بلند مدت آمریکا و جهان سرمایه داری، عده ای تصور می کردند که این نظریه جنبه شخصی و آکادمیک داشته، و با توجه به تحولات بین المللی و فروپاشی شوروی، دیگر ضرورت ندارد. در پی آن، نظریه «پایان تاریخ» و دوران فنای ایدئولوژی ها مطرح شد. عده ای این مباحث را صرفا نظری تلقی کرده، با آن، برخوردی اخلاقی و تبلیغاتی کردند و موضوع را تا حد «گفت وگو» و تفاهم و دوستی تنزل دادند. در حالی که واقعیت این است که جهان هیچ گاه به دور از چالش های فکری، عقیدتی و فرهنگی نبوده و نخواهد بود هر انسانی به جهان بینی و مجموعه ای از تفکرات وابسته و متعهد است؛ هر چند ایمان و اعتقاد به مکتبی، به معنای اعلان جنگ با دیگران و نادیده گرفتن شئون انسانی، حقوقی، و اجتماعی آنان نیست.