فهرست مطالب
فصلنامه پژوهش های ژئومورفولوژی کمی
پیاپی 1 (زمستان 1390)
- تاریخ انتشار: 1390/10/11
- تعداد عناوین: 7
-
-
صفحه 1مخاطرات محیطی و بههدر رفتن منابع طبیعی، ازجمله علل ایجاد راهکارهای مدیریت بحرانهای زیستمحیطی هستند. یکی از مهمترین چالشهای محیطی نواحی جنوبی کویر حاج علی قلی، هجوم ماسه های روان در قالب تپه های برخانی به مراکز سکونتی، راه های ارتباطی و تاسیسات زیربنایی است. برخان ها بر اساس ویژگی های باد غالب منطقه و قابلیت اندک دسترسی به ماسه نشئت می گیرند که هلالی شکل بوده و از ماسهی روان تشکیل شدهاند. هدف از این پژوهش، ارزیابی شاخص های مورفودینامیک تپه های برخانی ریگ چاهجام با کمک روشهای تجربی، ریاضی و آماری است. برای این کار، نخست برای تعریف شاخص پایداری چشمانداز برخان، میزان شار ماسه در محدوده ای مشخص به ابعاد ارتفاع و عرض برخان با استفاده از معادله های تجربی مورد بررسی قرار گرفت. سپس برای تبیین شاخص پایایی، مهمترین شاخصهای مورفومتری 15 برخان بهروش نمونه برداری طولی اندازه گیری شد و با تحلیل آنها از راه آزمون های آماری، به رابطهسنجی و ارزیابی مدل پایایی اقدام شد. نتایج حاکی از تبیین مدل های پایداری و پایایی سامانه برخان است. مدل پایداری دربردارندهی میزان ورود و خروج انرژی و ماده به درون چشمانداز برخان بوده که در نتیجهی این فرآیند، یک ساختار جریانی شکل می گیرد. ساختار جریانی نیز بیان کنندهی تعادل و پایداری چشمانداز برخان در طول زمان است. همچنین نتایج حاصل از بررسی مدل پایایی نشان می دهد که گروه برخان هایی با مقدار جابهجایی سالانهی بیشتر از 12 متر با داشتن حداکثر تعداد و بالاترین میزان جابهجایی، کمترین پایایی را دارند. بنابراین نیازمند بیشترین توجه و ضرورتهای برنامه ریزی برای تثبیت ماسه-های روان و مدیریت محیطی برخان های رونده هستند.
کلیدواژگان: برخان، مورفودینامیک، شاخص پایداری، شاخص پایایی، ریگ چاه جام -
صفحه 19فرایند تحول کارست، فرایندی پیچیده و متاثر از متغیرهای مختلف است. با توجه به حساسیت ذاتی سیستم کارست، امروزه در برنامه ریزی های مربوط به مناطق کارستی تلاش بر این است که میزان تحول و حساسیت کارست در چهارچوب مدل یا مدلهایی مناسب مورد بررسی قرار گیرد. در این مطالعه منطقهی کارستی شاهو، بهعنوان منطقهی شاخص کارستی در زاگرس شمالغربی برای پهنهبندی تحول و حساسیت کارست با استفاده از مدل رگرسیون خطی چندمتغیره مورد بررسی قرار گرفته است. لایه های اطلاعاتی و نقشه های رستری تهیه شده در محیط (GIS) شامل سنگشناسی، میزان فاصله از گسل، شیب، ارتفاع و جهت دامنه، بهعنوان متغیرهای مستقل (پیشگوییکننده) و لایهی اطلاعاتی فروچاله ها بهعنوان متغیر وابسته، پس از پردازشهای لازم نرمافزاری وارد مدل رگرسیونی چندمتغیره شدهاند. نتایج حاصل از معادلهی رگرسیونی یا بهگفتهای، نتیجهی حاصل از تاثیر دادن ضرایب رگرسیونی متغیرها در ماتریس داده ها بر اساس روابطی (استعداد وقوع فروچاله ها)، بهصورت طیفی از اعداد مثبت و منفی درآمده است. اعداد مثبت بیانگر وجود شرایط لازم برای توسعهی کارست و اعداد منفی بیانگر نبودن شرایط مناسب برای توسعهی کارست است. دامنهی این طیف عددی، بهصورت کیفی به پنج کلاس از استعداد بسیار زیاد تا بسیار کم تقسیم شده است و در قالب جدول و نقشهی استعداد توسعهی کارست برای منطقه مطالعاتی ارائه شده است. درنهایت، بر اساس نقشه های استعداد توسعهی کارست، نقشهی حساسیت کارست در سه کلاس حساسیت زیاد، حساسیت متوسط و حساسیت کم ارائه شده است. همخوانی بالای نقشه ها و نتایج حاصله با واقعیت منطقهی مورد مطالعه، گویای کارایی و قابلیت اعتماد مدل است.
کلیدواژگان: شاهو، کارست، فروچاله، مدل رگرسیونی، پهنهبندی -
صفحه 33ناپایداری مجرای رودخانه، نقش بهسزایی در ایجاد فرسایش، تخریب سواحل و تاسیسات کنارهی رودخانه دارد. این نقش بهویژه هنگامی تشدید میشود که مجرا و بستر رودخانه آبرفتی باشد. رودخانهی قزل اوزن یکی از مهمترین رودخانه های ایران است. این رودخانه اثریافته از عوامل مختلفی چون، زمینشناسی منطقه، ویژگی های تشکیلات آبرفتی و شرایط هیدرولیکی جریان، رفتار مورفولوژیکی پویایی دارد. هدف این پژوهش، بررسی وضعیت پایداری رودخانه با استفاده از روشهای تجربی و ریاضی و مقایسهی نتایج این روشها با نتایج مطالعات صحرایی و ویژگی های مورفولوژیک هر کدام از بازه های مورد مطالعه در طبیعت است. برای رسیدن به این هدف، در این پژوهش با استفاده از روشهای تنش برشی و شاخص مقاومت نسبی بستر، وضعیت پایداری رودخانه تحلیل و سپس نتایج روشهای گفتهشده با مطالعات و اندازهگیری های صحرایی مقایسه شدند. نتایج نشان داد که در بازهی اول محدودهی مورد مطالعه، نتایج روشهای تجربی با مطالعات صحرایی همخوانی دارد؛ ولی در بازه های دوم و سوم نتایج روشهای تجربی با مطالعات صحرایی همخوانی ندارد. این بررسی نشان داد که روشهای تنش برشی و شاخص مقاومت نسبی بستر، تنها در مجراهای آبرفتی اهمیت داشته و به نتایج آنها میتوان استناد کرد. بهکارگیری این روشها در بازهای غیرآبرفتی، نتایج غیرواقعی و دور از انتظار خواهد داشت و با ویژگی های مورفولوژیک رودخانهی مورد مطالعه همخوانی نخواهد داشت.
کلیدواژگان: ناپایداری مجرا، روشهای تنش برشی، شاخص مقاومت نسبی بستر، رودخانهی قزل اوزن -
صفحه 47جادهی تبریز مرند یکی از شریانهای مهم ارتباطی کشور است که افزونبر ارتباطات داخلی، برای ارتباطات برونمرزی نیز اهمیت زیادی دارد. این جاده که روی سازندهای سست و نیمهسست کواترنری واقع شده است، هرازچندگاهی لغزش زمین را تجربه می کند. هدف این مقاله، شناسایی پهنه های در معرض لغزش است که با بهکارگیری داده های مختلفی همچون لیتولوژی، شیب دامنه ها، کاربری اراضی، پوشش زمین، فاصله از عوارض خطی (جاده، رودخانه و گسل) و همپوشانی آنها، مخاطرات طبیعی تهدیدکنندهی حریم اتوبان و خط ریلی تبریز مرند را با تاکید بر زمینلغزش و با بهرهگیری از قابلیتهای سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) مورد بررسی و ارزیابی قرار می دهد. نتایج ارزیابی نشان داد که ساختار خاص زمینشناختی، شرایط اقلیم محلی و نیز تراکم نهشته های کواترنری (در هر دو طرف جاده) در کنار عامل گرادیان شیب، از عوامل اصلی بروز زمینلغزش است که ساختوسازهای انسانی آن را تشدید می کند. همچنین مشخص شد که مناطق قرار گرفته در پهنه با خطر بالا، منطبق بر مناطقی است که در آنها زمینلغزش رخ داده است.
کلیدواژگان: مخاطرات طبیعی، زمینلغزش، زمینشناسی، جادهی تبریز، مرند، سنجش از دور و GIS -
صفحه 59سیل از پدیده های مخرب طبیعی است. بهطورکلی، سیلخیزی، وضعیت سیلاب در آن حوضه را مشخص می کند. عوامل بسیاری در بروز سیلابهای کشور نقش دارند که از آن میان میتوان به رخداد بارشهای شدید، ذوب ناگهانی برف در منطقهی کوهستانی و عملکرد همزمان هر دو عامل اشاره کرد. منطقهی یک حوضهی آبریز، بهسبب وجود شرایط طبیعی مختلف، از پتانسیل رخداد متفاوتی برخوردار است. طبقهبندی و اولویتبندی زیرحوضه ها، گام اول را برای مقابله یا کاهش اثرهای سیلاب در حوضه های آبریز برعهده دارد. بر همین اساس، هدف از مطالعهی پیش رو، تبیین وضعیت سیلاب در زیرحوضه های استان آذربایجان غربی است. در همین راستا، خسارات و خطرات سیل بر اساس آمار و اطلاعات ثبت شده در گذشته تحلیل شده است. برای استخراج دقیق محدودهی سیلخیزی با استفاده از روش استراهلر به طبقه بندی رودخانه های استان پرداخته شد. سپس با استفاده از این طبقه بندی برای هر یک طبقه ها، یک پهنه بهعنوان محدودهی خطر سیل در محیط GIS تعیین شد، در ادامه با استفاده از نقشه های 100000/1 زمین شناسی، واحد تشکیلات کواترنری(Qal) به این محدوده افزوده شد. در گام بعد برای اینکه شدت خطر سیلپذیری در زیرحوضه های استان مشخص شود، از آمار وقوع سیل در زیرحوضه های استان استفاده شد و درنهایت، شدت خطرپذیری سیل در زیرحوضه های استان بهدست آمد. نتایج بهدست آمده نشان میدهد که زیرحوضهی زنگمار در خطر سیلپذیری شدید قرار دارد و لازم است تا تدابیری برای کاهش آثار سیل در این منطقه انجام گیرد.
کلیدواژگان: خطرپذیری سیل، آذربایجانغربی، شدت سیل خیزی، GIS -
صفحه 69سواحل محل تلاقی محیطهای آبی و خشکی بوده و از این دو تاثیر میپذیرند. متغیرهای گوناگونی مانند ویژگی های زمینشناسی، اقلیمی، زیستی و حرکات آب دریا، عوامل شکلزای اصلی بهشمار آمده و لندفرمهای گوناگونی را ایجاد میکنند. در این پژوهش، فرایندهای هیدرودینامیکی خشکی و دریایی تاثیرگذار در پیدایش لندفرمهای خط ساحلی قاعدهی دلتای رودخانهی جگین، در شرق بندرگاه جاسک مورد بررسی قرار گرفته است. برای بررسی دقیقتر نیز، روی فرایندهای تشکیل و تحول سدهای ساحلی این دلتا تاکید شده است. تصاویر ماهوارهی لندست، نقشه ها و نرمافزارها، ابزارهای اصلی پژوهش را تشکیل دادهاند. تصاویر ماهوارهای در نرمافزار ENVI تحلیل شده و همچنین برای تلفیق داده ها و تحلیل مقایسهای آنها، نقشه ها و داده ها در نرمافزارهای Arc GIS و Freehand ترسیم و تطبیق داده شدهاند. روش کار، مقایسهی تغییرات سدهای ساحلی در یک دورهی 33 ساله بهوسیلهی تصاویر ماهوارهای و عکسهای هوایی با استفاده از نرمافزارهای مذکور و نیز کنترل میدانی بوده است. هدف اصلی، تعیین میزان تغییرات در بازهی زمانی یاد شده و بررسی نقش عوامل هیدرودینامیک دریا و خشکی در روند این تغییرات بوده است. نتایج نشان میدهند که حجم چشمگیری از رسوبهای وارد شده توسط رودخانهی جگین به محدودهی خط ساحلی، تحت تاثیر امواج غالب جنوبشرقی، در امتداد خط ساحلی بهسمت غرب توزیع شده و تحت تاثیر آن سدهای ساحلی و تالابهای جزرومدی شکل گرفتهاند. مقایسهی زمانی تغییرات نشان میدهد که سدهای ساحلی در بخش شرقی دلتا حجیمتر بوده و تغییرات وسعت و ابعاد آنها، در درجهی اول تابع تغییر مسیر دورهای رودخانهی جگین در سطح دلتا و سپس راستای امواج غالب است. بیشترین میزان تغییرات طی دورهی زمانی مورد مطالعه، مربوط به سدهای ساحلی بخش شرقی دلتاست که دامنه آن گاهی به بیش از 400 متر میرسد.
کلیدواژگان: سد ساحلی، دینامیک دریا، دلتای جگین، ژئومورفولوژی، ساحل -
صفحه 83هیدرولوژی پالئوسیلاب که شاخه ای از ژئومورفولوژی رودخانه ای و مبتنی بر ژئومورفولوژی تاریخی است، سیلابهای قدیمی یعنی سیلابهایی که با ایستگاه های دبی سنجی یا مشاهده های مستقیم انسان ثبت نشده اند را مطالعه میکند. در این شاخهی علمی از شواهد بسیاری برای تشخیص سیلابها استفاده می شود که یکی از مهمترین آنها رسوبهای آب راکد است. این مطالعه به کشف و تحلیل چینه شناسی نمونه هایی از این رسوب ها در بخشی از حوضهی آبریز رودخانهی درونگر و همچنین بازسازی جریان های سیلابی قدیمی در سایت های مربوطه میپردازد. در این پژوهش نخست با بازدیدهای میدانی دقیق، سایت های رسوبات آب راکد مورد شناسایی قرار گرفته و پس از تحلیل چینه شناسی در محل، نمونه هایی از رسوب برای مطالعهی دقیق تر به آزمایشگاه انتقال داده شده است. برای برآورد سطح سیلابها با توجه به ارتفاع رسوبات آب راکد، پس از نقشه برداری تفصیلی مقاطع عرضی و طولی کانال رود در سایت های نمونه، دبی سیلابها با استفاده از فرمول های رایج مدل سازی شده است. نتایج نشان می دهد که در سایت های نمونه، تعداد 10 تا 20 سیلاب قدیمی تشخیص داده شده که دبی اوج آنها از 112 تا 519 مترمکعب در ثانیه تغییر می کرده است. این نتایج با برآوردهای انجام شده به روشهای مرسوم هیدرولوژی اختلاف چشمگیری را نشان میدهد.
کلیدواژگان: پالئوهیدرولوژی، پالئوسیلاب، رسوبات آب راکد، بازسازی پالئودبی ها، رودخانهی درونگر، کانیون شمخال
-
Page 1The environmental issues and loss of natural resources are the important causes of management strategies creation of the environment crisis. The influx of quicksand to settlements, communication ways and economical installations in the form of barchan dunes, is one of the most important of environmental problems in the South of Haj Ali Gholi playa. Barchan dunes originate from the characteristics of prevailing wind and little ability to access the sand that is crescentic shape, and have been formed from mobile sand. A side view of a barchan shows a rather flat aerodynamic structure. When viewed from above, a barchan presents a crescentic shape with two horns pointing downwind. A sharp edge divides the dune in two areas: the windward side and the slip face. Because of a boundary layer separation along this sharp edge, a large eddy develops downwind and wind speed decreases dramatically. Therefore, the incoming blown sand is dropped close to the brink line. The aim of this study is the assessment of morphodynamic indices of barchan dunes in Chah Jam Erg using experimental, mathematical and statistical methods. By obtained results, we can comprehend a correct understanding from 3D morphology and morphodynamic characteristics of barchan dunes and their behaviors, to manage the environment of desert regions using systemic approaches.
-
Page 19Large areas of the ice-free continental area of the Earth are underlain by karst developed on carbonate rocks and roughly 20–25% of the global population depends largely or entirely on groundwaters obtained from them (Ford & Williams, 2007, 1). So that karst system has a critical role on the development of human communities all around the world. karst evolution is a complicated process and relates to numerous factors such as lithology, hydrology, hydrogeology and etc. Karst resources have widespread scientific, cultural and economic values. In developing countries, human activities threat these valuable and non renewable resources seriously. Nowadays decision makers in their plans for karstic areas in order to protect these valuable resources, regarding the intrinsic vulnerability of karst systems, attempt to propose methods and models for determine the degree of karstification and its sensitivities. Regional assessment of karst system vulnerability especially in the watersheds is a useful tool for management and protection of karstic areas and helps local authorities and decision makers to choose best policies to use karst recourses. In this paper a well known karstic area, called Shaho in the NW Zagros, using a multiple linear regression model has been studied for evaluating its vulnerability and design vulnerability maps.
-
Page 33Instability of the river channel has significant role in creating erosion, degradation of coastal and Facilities around the river. This role will be intensified especially when the channel of river bed is alluvial. By monitoring changes in river morphology and specific measures can be prevented from the occurrence of Instability River. The purpose of this study is investigation the stability of the river, using experimental and mathematical methods and comparing the results of these methods with results of field studies and morphological characteristics of each interval in nature. In this research, the study area is Qezel Ozan River in longitudes 47 48' to 48 27' and latitudes 37 12′ to 37 25′. In this study for the separation of mountain and plain intervals, the studied route was divided into three periods.
-
Page 47Tabriz-Marand road is one of the important connecting networks in Iran which is not only significant inner and communications but also in abroad relations. This road rests on loose Quaternary formations and sometimes experiences landslides. The aim of this paper is to identify areas which are susceptible to slides. This paper evaluated the natural disasters that are threatening the confine of Tabriz-Marand road and railway, with the use of different data such as lithology, the slope of foothills, land use, land cover, the distance from linear features (road, river, and fault) and overlaying of them, with the emphasis on landslides and using remote sensing and GIS capabilities.
-
Page 59Flood is one of complex and destroyed phenomenon. Generally flood risk determines flood situations in each basin. Iran country have a arid climate that rainfall with high density is the main climatic features and caused many floods with destruction human, buildings and engineers structures. The object of this study is the analysis of flood situations in sub-basins of westerns Azerbaijan province. To do this statistics of flood hazards and destruction analyzed.MethodologyWesterns Azerbaijan province located in the north west of Iran and have a temperate climate with rainy season in winter and autumn. Data used in this study are lithology, slope gradient, thickness of materials, humidity coefficient and rainfall rate, temperature, land use. Other data were used isSatellite data including ETM images of 2005 studied and using color composite images of 7, 4 and 1 bands recognized. Then in order to flood susceptibility areas take places with high accuracy, Straher method for river classification were used. Using this classification for each of these classes, one area titled hazard flood area calculated in GIS environment and finally Qal geology formation added this area from geology map scaled 1:100000. In next step in order to calculation of flood intensity used historical flood records.
-
Page 69The coasts are concourse water and land environments that they are influenced from both. The main morphogenesis factors are Include Variety of variables such as geological characteristics, climatic, biological and water sea movements that create Varity of landforms. In this study, has been examined the hydrodynamic processes in land and sea that were affective in the appearance coastline landforms in below of the Jegin River delta in the east harbor Jask. For closer examination, has been emphasized on the formation and evolution processes in coastal bars of Jegin River Delta. Jegin river delta is the largest delta in coastal plain of Western Makran and Hormozgan province. The area spanning latitude 25° 30´ to25° 40´ N and 58° 5´ to58° 30´ E. it has 23.7 km long.
-
Page 83Palaeoflood hydrology is the reconstruction of the magnitude and frequency of recent, past, or ancient floods using geological evidences (Baker et al., 2002). The term "palaeo" has contributed to the general misconception that palaeoflood techniques are only used for estimating very old floods over geological timescales. However, most palaeoflood studies involve the study of the last 5000 years with an emphasis on the last millennium, or even the last100 years in ungauged basins (Benito et al., 2005).J. Harlem Bretz (Bretz, 1929) was the first scientist to use geological evidence intensively to elucidate information about past floods during his studies of the pathways followed by the cataclysmic outburst floods from Pleistocene Lake Missoula. However, the term and concepts of palaeoflood hydrology were formally introduced by Kochel and Baker (1982). They emphasized on slack-water deposits (SWD) and palaeostage indicators (PSI) as geological, geomorphological and geobotanical evidences for reconstruction of ancient floods. These indicators represent the high stage of the flood and provide the best natural record of large flood magnitude. Slak-water deposit sites include back-flooded tributary mouths, caves and alcoves in canyon walls, channel expansions where flow separation causes eddies, and overbank floodplain deposits. Ideal palaeoflood sites preserve multiple flood stratigraphic records, which can be separated into individual flow events using sedimentological criteria (Baker, 1987; Benito et al., 2003).