آرشیو پنج‌شنبه ۲۷ دی ۱۳۹۷، شماره ۶۹۷۷
ایران جمعه: کافه فرهنگ
۱۳
پیشنهاد کتاب

یک نویسنده و مترجم از سه کتابی می گوید که خوانده و تاثیری غریب از آنها گرفته است

سه دادگاه تاریخی در سه کتاب

دکتر آبتین گلکار (مترجم و استاد دانشگاه)

چند ماه پیش، از طریق مطلبی که آقای مصطفی ملکیان در نشریه «نگاه نو» نوشته بودند با نمایشنامه ای بسیار جذاب و خواندنی آشنا شدم به نام «محاکمه اسپینوزا»، به قلم دیوید آیوز و ترجمه علی فردوسی (نشر پایان، 1396)، که روایتی است از ماجرای رسیدگی به اتهام کفر و بدعت های دینی باروخ اسپینوزا، فیلسوف هلندی، در محکمه ای مذهبی در آمستردام قرن هفدهم. نمایشنامه ای بود پر از بحث و جدل درباره مسائل جاودانه و گاه بی پاسخ بشر، که بسیاری از آنها هنوز برای ما موضوعیت دارند. در این اواخر، دو نمایشنامه دیگر به همان سبک و سیاق خواندم که ماجرایشان باز در دادگاه می گذرد و عملا به بازسازی محاکمات مشهور تاریخی روی صحنه تئاتر اختصاص دارند.

نمایشنامه اول «ارثیه باد» نام دارد که قبلا در سال 1346 با ترجمه حسین مسعودی خراسانی منتشر شده بود و اکنون به همت نشر «شمشاد» در مشهد تجدید چاپ شده است. نام کتاب برگرفته از عبارتی از کتاب مقدس است: «آن کس که خانه خویش آشفته سازد، میراثش باد خواهد بود.» نویسندگان اثر، جروم لارنس و رابرت لی، با دستمایه قرار دادن محاکمه مشهوری در امریکا، که به «پرونده بوزینه» معروف شده بود، نمایشنامه ای پرکشش پدید آورده اند که جدال میان علم و کلیسا را به زیبایی به تصویر می کشد. ماجرای نمایشنامه محاکمه واقعی یک معلم جوان مدرسه است به اتهامی که باورش امروز قدری سخت به نظر می رسد: تدریس نظریه داروین در یک مدرسه کوچک شهرستانی! در سال 1925 در امریکا! ولی اتهام واقعیت دارد و قدرت کلیسا در امریکا در آن زمان چنان بود که اجازه طرح نظریاتی مانند نظریه تکامل را در نظام آموزشی کشور نمی داد.

نمایشنامه بعدی «محاکمه آندرسون ویل» است، نوشته سال لویت، با ترجمه امین مدی (نشر نی، 1397). ماجرای این نمایشنامه محاکمه رئیس یک زندان نظامی در سال های جنگ داخلی امریکا در میانه قرن نوزدهم است. این زندان که زندانیانش سربازان به اسارت درآمده ارتش شمال امریکا بودند، چنان شرایط اسفباری داشت که در تابستان روزانه گاه تا صد زندانی در آن از دنیا می رفتند، با این حال، رئیس آن در دادگاه ادعا می کند که هرکس دیگر نیز به جای او بود و شرایط و امکانات او را در اختیار داشت و می خواست به وظیفه قانونی و نظامی اش (جلوگیری از فرار و شورش زندانیان) عمل کند، ناگزیر باید همان راه او را می رفت. خواننده در اینجا نیز، همانند دو نمایشنامه قبلی، گاه از سستی استدلال های طرفین به خشم می آید، گاه با آنها همذات پنداری می کند، گاه خود را در طرف متهم می بیند و گاه در طرف دادستان، ولی به هرحال بعید است بی طرف و بی تفاوت بماند و ناچار است خود، همانند یک قاضی، درباره موضع طرفین به قضاوت بنشیند، چیزی که معمولا هدف اصلی نمایشنامه نویسان این ژانر است.

همه این محاکمات در زمان خود بسیار جنجالی و پرسروصدا بودند و بی اغراق می توان آنها را پله هایی از مسیر رشد و پیشرفت اندیشه اجتماعی سیاسی اخلاقی غرب دانست، ضمن آن که همه نویسندگان نیز جدال های فکری طرفین محاکمه را بسیار بارزتر و شفاف تر و با رنگ و لعاب بیشتر به نمایش درآورده اند و جذابیت هنری نیز به آن بخشیده اند و از این رو مطالعه آنها برای خواننده علاقه مند به مجادلات فکری لذت دوچندان خواهد داشت. ترجمه های فارسی هر سه کتاب نیز خوب و روان است و خواننده از این نظر نیز خود را مغبون نخواهد دید.