پرسش:

چرا مردم کوفه تا این اندازه از خود چهره متفاوت و متلونی نشان دادند و ظرف مدت کوتاهی، مواضع مختلف و متناقضی نسبت به امام حسین(ع) اتخاذ کردند؟

پاسخ:

در هشت بخش قبلی پاسخ به این سوال، ضمن تاکید بر اهمیت و پیچیدگی مردم شناسی کوفه به سه عامل کلیدی شامل:1- ویژگی های منفی روحی و روانی 2-ساختار اجتماعی قبیلگی ناهمگون3- و ساختار اقتصادی اشاره کردیم، و در ادامه به پنج ویژگی منفی روحی و روانی کوفیان شامل:(الف) غلبه خستگی از جنگ و عافیت طلبی ب) دنیا طلبی ج) نظام ناپذیری د) پیروی از احساسات ه) فریبکاری و غدر و محور دوم شامل: ساختار اجتماعی قبیلگی ناهمگون و محور سوم شامل: ساختار اقتصادی پرداختیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی می گیریم.

در زمان حکومت امویان، دوباره نظام طبقاتی عطا برقرار گردید، اما این بار به جای ملاک های عمر، ملاک هایی همچون میزان تقرب به دستگاه اموی و مقدار سرسپردگی به حکومت، مدنظر قرار گرفت.

در این زمان حکومت از وابستگی شدید مردم به این نظام، به عنوان مهم ترین نقطه ضعف مردم بهره برداری می کرد و به انحای مختلف، مخالفان سیاسی خود را تهدید به قطع عطا کرده و احیانا عطای آن ها را قطع می نمود. چنانکه دیدیم عبیدا... بن زیاد در اولین دیدار خود با عریفان، آنان را تهدید به قطع عطا کرد.

و نیز هنگامی که مسلم بن عقیل به همراه سپاه خود قصر عبیدا... را محاصره کرد و او را با همراهانش در قصر حکومتی تحت فشار شدید قرار داد، یکی از شگردهای موفق عبیدا... در ناکام گذاشتن این اقدام مسلم، فریب و امیدوارکردن مردم و اطرافیان مسلم به افزایش مقدار عطا در صورت پراکنده شدن و نیز تهدید به قطع عطا در صورت ادامه شورش بود،که این شگرد به سرعت تاثیر کرده و باعث پراکنده شدن سریع اطرافیان مسلم گردید. چنانکه با همین شیوه، عبیدا... توانست لشکر عظیمی را بر ضد امام حسین(ع) تدارک ببیند که تعداد زیادی از آن ها دل هایشان با امام بود.

افزون بر این، از نصوص تاریخی چنین بر می آید که حکومت اموی، علاوه بر استفاده ابزاری از بیت المال در قالب پرداخت عطا و تهدید به قطع آن، از پرداختن رشوه های کلان به اشراف و بزرگان عرب نیز به عنوان عاملی تسریع کننده در جلب رضایت آنان، استفاده می کرد، چنانکه مجمع بن عبدا... عائذی در هنگام پیوستن به امام حسین در مسیر کربلا، گزارش حال اشراف کوفه را برای امام چنین بیان می کرد:«اما اشراف  الناس فقد اعظمت رشوتهم و ملئت غرائرهم یستمال و دهم و یستخلص به نصیحتهم فهم الب واحد علیک. {39}

اما اشراف کوفه، رشوه های کلانی به آن ها پرداخت شده است، حکومت جوال های آنان را پر نموده تا مودت آنان را به سوی خود جلب کند و خیرخواهی آنان را برای خود تضمین کند و آنها یکپارچه برضد تو هستند.(تاریخ الامم و الملوک ،همان، ج 5، ص 405)