شلومو سند مورخ سرشناس اسرائیلی و استاد بازنشسته دانشگاه تل آویو است. او بیشتر با انتشار کتاب پرفروش «اختراع قوم یهود» شناخته می شود که در سال 2008 به زبان عبری منتشر شد و همچون زلزله ای بنیان های نظری صهیونیسم را به لرزه درآورد. سند هدف خود را در این کتاب «تلاشی نظری برای ساختارشکنی اسطوره فراتاریخی موجودیت ملتی تبعیدی و سرگردان» می داند. او در این کتاب اسطوره های رایج درباره تاریخ کهن قوم یهود را که در سطحی وسیع در دستگاه رسانه ای و ایدئولوژیک صهیونیست ها تبلیغ و ترویج می شود، با بینشی علمی و روایتی جذاب نقش بر آب می کند و به همین دلیل با انتقاد گسترده صهیونیست ها نیز روبه رو شد. سند با تحقیق در اسنادی که از حالت محرمانه خارج شده بودند نشان داد که هیچ نشانه علمی برای اثبات این امر وجود ندارد که در سال 70 پس از میلاد مسیح، قوم یهود از سرزمین مقدس خود بیرون رانده شده است. طبق تحقیقات او یهودیان اصلا قومی نیستند که 2000 سال تمام در سراسر دنیا پراکنده شده باشند و شکل گیری جماعت های یهودی ساکن حوزه دریای مدیترانه و اروپا بیشتر حاصل فعالیت روحانیان یهودی در زمینه ارشاد دینی بوده است. طبق نظر او یهودیان اصلا قوم نیستند، بلکه جامعه ای دینی هستند که گروه هایی با تبار گوناگون به آن پیوسته اند. «اختراع قوم یهود» یک سال پس از انتشار در اسرائیل به انگلیسی و سپس به اکثر زبان های دنیا ترجمه شد. این کتاب در سال 1397 به فارسی هم ترجمه و با استقبال زیادی روبه رو شد و تاکنون چهاربار تجدیدچاپ شده است.

کتاب «چگونه سرزمین اسرائیل اختراع شد» با عنوان فرعی «از سرزمین مقدس تا مام وطن» دیگر کتاب مهم این مورخ است که در سال 2012 منتشر شد. این کتاب در سال 2013 توسط بهروز عارفی به فارسی ترجمه شده بود و اخیرا توسط نشر دیبایه وارد بازار نشر ایران شده است. در بخشی از مقدمه کوتاه مترجم می خوانیم: «این کتاب، به بیست زبان ترجمه شده است و ترجمه آن به فرانسه که مورد استفاده ما واقع شده با استقبال روشنفکران فرانسوی زبان روبرو شده و البته مورد حمله طرفداران سیاست های حاکمان کنونی اسرائیل نیز واقع شده است. در ترجمه آن، به دلیل ناآشنایی به زبان عبری و برای زدودن ابهام ها با نویسنده کتاب مشورت کرده ایم... این کتاب، برخلاف لحن رایج در پاره ای از نوشته های سیاسی ایرانی در مورد اسرائیل، با استناد بر پژوهش های علمی و دور از تعصب ها تالیف شده است».

(ص 12) با وجود انتقاد شدیدی که تاریخ نگاری رسمی صهیونیسم متوجه این کتاب کرد، نویسنده در مقدمه خود توضیح می دهد که این امر نه مانع از پخش آن شد و نه از بحث درباره آن و نیز ترجمه آن به زبان های دیگر جلوگیری کرد. سند در پیش درآمد کتاب «چگونه سرزمین اسرائیل اختراع شد»، انگیزه نوشتن آن را پاسخ به انتقاداتی می داند که به «اختراع قوم یهود» وارد شده است: «من هرگز تصور نمی کردم که در اوایل قرن بیست و یکم، هنوز، این همه گفتارهای توجیه کننده استعمار صهیونیستی و ایجاد دولت اسرائیل بر پایه استدلالاتی نظیر سرزمین نیاکان، حقوق تاریخی یا امیال ملی گرای هزارساله وجود داشته باشد. 

من بیشتر توقع داشتم که تزهای جدی تر توجیه کننده موجودیت اسرائیل، به گسترش تراژیک طرد مردم یهودی، از اواخر قرن نوزدهم در اروپا اشاره کند، درحالی که ایالات متحده از سال 1924، مرزهای خود را بر روی مهاجرت یهودیان بسته بود. لذا به نظرم رسید که، متن قبلی من در چند زمینه ناکافی بوده و نیاز به تصحیح دارد. هدف نوشته حاضر توضیح این مطالب است». (ص 31)

در جای جای کتاب اخیر نویسنده تحلیل های تاریخی را با خاطرات شخصی خود در هم می آمیزد. او کتاب را با «خرده خاطراتی» تلخ و خشونت بار از دوران سربازی خود در جنگ 1967 در مرز اردن آغاز می کند «که همچون پرندگانی اسرارآمیز» بر فراز روایت او چرخ می زنند. این مکانی است که بر اساس کتاب مقدس ابراهیم و داوود از آنجا عبور کرده اند. او از اولین مواجهه سربازان اسرائیلی با دیوار ندبه، خوف و وحشت نگاه های اعراب مغلوب از پشت پنجره خانه ها و کوچه های باریک محله قدیمی «المغاربه» می گوید. سپس وارد بحث اصلی کتاب می شود و به این پرسش ها می پردازد: چگونه و با کدام کیمیاگری سرزمین کتاب مقدس، توانست به قلمرو میهنی مدرن، دارای نهادهای سیاسی، شهروندان، مرزها و ارتشی برای دفاع از آنها تبدیل شود؟ از زمان پیدایش یهودیت، چه پیوندی بین یهودیان و «سرزمین اسرائیل» وجود دارد؟ آیا مفهوم میهن در کتاب مقدس و تلمود آمده است؟ آیا پیروان دین موسی در همه دوران می خواستند به خاورمیانه مهاجرت کنند؟ چگونه می توان توضیح داد که اکثریت اخلاف آنان، امروز مایل نیستند در آن دیار زندگی کنند؟ ساکنان غیریهودی این سرزمین چگونه زندگی می کنند؟ آیا آنان حق زندگی در آنجا را دارند یا ندارند؟ سند در این کتاب به سرزمین های اسرار آمیز و مقدسی می پردازد که اسرائیل مدعی تصدی آن است، «سرزمین موعود»ی که بر روی آن «قوم برگزیده» گویا حق مالکیتی غیرانتقال دارد. 

نویسنده نشان می دهد که فلسطین هرگز سرزمین ملی یهودیان نبوده، باوجوداین، مومنان یهودی برای آن خصلتی مقدس قائل شده و آن را به عنوان کانون مذهبی در نظر گرفته اند، اما تا ظهور صهیونیسم، هرگز به آن سرزمین به عنوان میراثی میهن پرستانه چشم ندوخته بودند. در روایت های کتاب مقدس نیز، سرزمین مقدس برای یهودیان فقط به منزله مکانی متافیزیکی به شمار می آمد که با آمدن مسیح همراه با مردگان به سوی آن روی خواهند آورد.

 تلمود، متن عمده یهودی، مهاجرت جمعی به آن سرزمین را پیش از روز رستگاری صریحا ممنوع ساخته است. نویسنده مقدمه ای کوتاه بر ترجمه فارسی نیز نوشته که در بخشی از آن می خوانیم: «من همیشه در آرزوی ایجاد یک کنفدراسیون

اسرائیلی- فلسطینی بودم و هستم، که همه شهروندن با حقوق کاملا برابر در آن زندگی کنند و بدانند که محل زندگی آنها خاورمیانه است و نه اروپا یا آمریکا. من آرزومند صلح نه فقط برای اسرائیل و فلسطین، بلکه بین اسرائیلی ها و ایرانیان هستم. معتقدم که همه مردم منطقه باید از حقوق برابر بهره مند بوده و به اراده هر فردی برای زندگی در صلح و امنیت، فوق العاده احترام گذاشته شود».

چگونه سرزمین اسرائیل اختراع شد /  شلومو ساند / ترجمه: بهروز عارفی / ناشر: دیبایه / چاپ اول: 1398 / قیمت: 56000 تومان