محمدعلی همایون کاتوزیان که در محافل علمی غرب با نام هما کاتوزیان شهره است، تاریخ نگاری نظریه‎پرداز است. او که از عرصه عملی سیاست پا به وادی دانش تاریخ و سیاست نهاده، سعی کرده در تحقیقات تاریخی خود اصول علمی را مدنظر قرار دهد. هرچند در این باره نگاه علمی او نیز متاثر از علایق و پیشینه سیاسی اوست. در این باره علقه‎هایش به خلیل ملکی و خاستگاه سیاسی‎اش از نیروی سوم موجب شده پژوهش‎هایش درباره نهضت ملی به نیروی سوم محوریت بدهد یا با انتشار خاطرات خلیل ملکی به شناخت جامعه ایران از او یاری برساند. همچنین با برساختن نظریه در حوزه تاریخ نگاری سعی کرده از دل مصادیق تاریخی به نظریه برسد نه از دل نظریه برساخته