آرشیو یکشنبه ۱۷ آذر ۱۳۹۸، شماره ۴۷۷۱
تاریخ و اقتصاد
۲۲
نمایه

مجلس شورای ملی و مناسبات خارجی

اصول سیاست خارجی از نگاه نمایندگان مشروطه عبارتند از: حفظ روابط بین الملل، برقراری روابط با دول همجوار (روابط منطقه ای)، نزاکت بین الملل و حسن روابط با دول متحابه (دوست). از نگاه نمایندگان، عالی ترین نوع سیاست خارجی، کنفرانس و صلح عمومی است و درجه نازل آن، قطع روابط و جنگ است.

افراد و نهادهای درگیر در امر تدوین و تصمیم در سیاست خارجی، شامل وزیر امورخارجه و مجلس می شوند؛ به گونه ای که مجلس قوانین را تصویب می کند و وزیر امورخارجه نیز مجری آنهاست؛ بنابراین، در این دوره به نوعی شاهد تخصص گرایی و خروج این امر از دایره اختیار شاه و دربار هستیم.   اما به نظر می رسد تصمیم گیرندگان، شناخت مناسبی از محیط بین المللی که مبتنی بر فهم وقایع جهانی باشد، ندارند. نگاه بین المللی و منطقه ای به محیط بین المللی وجود ندارد. همچنین یک نقشه کلان برای پیشبرد و دسترسی به منافع ملی دیده نمی شود؛ زیرا یک سیاست خارجی منسجم و هماهنگ و عقلانی و بلندمدت وجود ندارد بلکه شاهد مجموعه ای از سیاست های منفصل، معدود و روزمره هستیم اما، چراغ راهنمای نمایندگان، سایه و شبحی از مفهوم منافع ملی است.  زیرا نمایندگان در عین ناآگاهی نسبت به مفهوم سیاست خارجی و همچنین مقوله منافع ملی، حیاتی ترین نیازهای کشور را که شامل صیانت از خود، استقلال، تمامیت ارضی و امنیت است، در نظر آورده اند. نبود استراتژی در امر سیاست خارجی و نابسامانی اوضاع داخلی، موجب تبدیل ایران به بازیگری منفعل در حوزه سیاست خارجی شده است.  وکیل التجار خطاب به وزیر امورخارجه می گوید: «مقصود از پروگرام آن نیست که گفته شود امنیت داخله و همراهی با مشروطه و حسن مراوده با خارجه. ما باید بدانیم که از برای امنیت داخله امروزی که در هیچ جا نیست، چه اقدامی کرده اند و چه اسباب و لوازمی تدارک دیدند و اگر کدورتی با یک دولت پیدا شد برای رفع آن کدورت چه تدارکی کردند.»  در طول مذاکرات اثری از تدوین اصول ناظر به سیاست خارجی مشاهده نمی کنیم. غرب در ساختار ذهنی ایرانی، در جایگاه ما قرار می گیرد. نمایندگان نگاه مثبتی به کشورهای اروپایی دارند و غرب را مظهر آزادی و حامی جریان آزادی خواهی و مشروطه خواهی ایران می دانند. نگاه به غرب بسیار منعطف است و گویی سوژه ایرانی با انقلاب مشروطه خود، حافظه تاریخی خود را نیز خانه تکانی کرده است؛ از این رو، خاطره های غمبار گذشته همچون جنگ ها، قراردادهای استعماری و امتیازدهی ها را به فراموشی سپرده است.  متن، در تلاش است تا با برجسته سازی تخاصم مرزی میان ایران و دو دولت همسایه، در زمینه مشروعیت سازی داخلی بهره برداری کند تا میان دولت و ملت اتحاد برقرار سازد. برهمین مبنا، بایستگی روابط خارجی موفق را امنیت و اتحاد در داخل می داند. 

از مقاله «تحلیل گفتمان مقوله سیاست خارجی در مذاکرات نخستین مجلس شورای ملی مشروطیت» نوشته دکتر محسن خلیلی و سمیه حمیدی