چرا افغان ها مجبورند به صورت غیرقانونی وارد ایران شوند؟ سرگذشت و سرنوشت افغانستان از کودتای کمونیستی 7 ثور (اردیبهشت) 1357 تاکنون به گونه ای رقم خورده است که جنگ و خون، بی ثباتی و ناامنی در آن تداوم یابد؛ 10 سال اشغال کشور توسط شوروی و سال های جهاد با شوروی (1367-1358)، بعد از آن جنگ های داخلی میان گروه ها و احزاب (1375-1371) که ثمره آن برآمدن طالبان و پنج سال سلطه طالب ها در افغانستان بود (1380-1375). حادثه تروریستی 11 سپتامبر نیز که بهانه  ورود آمریکا و استقرار نظم جدید و دموکراسی در افغانستان بود، به علت بنیان های سست ملت سازی و دولت سازی در افغانستان بعد از 18 سال همچنان وضعیت بی ثباتی و جنگ را در آن کشور تداوم بخشیده است. از پیامدهای آشکار استمرار وضعیت جنگی و شبه جنگی در افغانستان، فقر و بی کاری و ناامنی بوده که منجر به مهاجرت ناگزیر افغان ها از کشورشان شده است.

آنچه گفته شده وصف وضعیت داخلی افغانستان بود که یک بخش از سطح تحلیل است که می تواند ورود غیرقانونی افغان ها به ایران را برایمان تا حدودی نمایان کند. اما در پاسخ به این پرسش که چرا افغان ها مجبورند به صورت غیرقانونی وارد ایران شوند؟ تنها نمی توان به همین سطح اکتفا کرد. حداقل می توان در این زمینه این سوال ها را هم پرسید؛ چرا کشورهای اروپایی و آمریکایی و سازمان های بین المللی که از بازیگران اصلی در ساختار قدرت و حکومت در افغانستان هستند، علی رغم شعارهایشان عملکرد موفقی در روند بازسازی و نوسازی افغانستان نداشته اند؟ و به دولت مرکزی برای بهبود شرایط معیشتی مردم فشار نمی آورند؟ آیا وزارت امور خارجه ایران و سایر ارگان ها و نهادهای مربوطه می توانند در روند صدور روادید و مسائل مرتبط با آن تسهیلاتی را فراهم کنند که کمتر شاهد ورود غیرقانونی افغان ها به ایران باشیم؟ عملکرد ارگان های انتظامی و امنیتی برای انهدام باندهای قاچاق و قاچاقچیانی که در هر دو طرف مرز بده بستان هایی برای راحت قاچاق کردن دارند به چه صورت بوده است؟ و...